Auñamendi Eusko EntziklopediaBernardo Estornés Lasa Funtsa

Karlomagnoren espedizioaren arrazoiak. 777. urtea zen, Karlomagnok Paderbornen Batzar bat egin zuen, borroka gogorraren ondoren garaitutako saxoien mendetasuna jasotzeko. Saxoniarako espedizio horrekin, bere aita Pipinok hasitako bi enpresa militarrei gailurra ematen zien: Saxoniakoa eta Italiakoa. Karlos erregeak, oraingo honetan, atseden-une bat zuen, bere mugetatik gertuko inperioa zergatik zabal zezakeen jakiteko. Eta une horretan, «Annales Regii»ek, bi nagusi sarrazenok, Ibn al-Arabi (Suleiman), Zaragozako wali, eta Yusephen semea, suhiarekin. Hogei urte geroago, 805 urte inguruan, idatzitako «Annales Regii» berriek zerbait gehiago eransten dute: «Leku (Paderborn) eta denbora berean, erregearen aurrean Hispaniako sarrazeno bat etorri zen, Ibin al-Arabi izenekoa, beste sarrazeno lagun batzuekin, sarrazenoen erregeak agindutako hiriekin batera». Baina «Anales Mettenses»ek, «Annales»en data berean gutxi gorabehera, erantsi dute Suleimán ibn al-Arabi zela Bartzelona eta Girona hirien buru. Horrek esan nahi du buru musulmanen konfabulazioak Ebroren arroa hartzen zuela gutxi gorabehera, erromatarren Tarraconense hispania zaharra. «... Solinan quoke dux sarracenorum, qui Barchilonan Gerundamque civitatem regebat. Pippini cum omnibus quae habebat dominationi sub ditit». «Annales» berriek datu interesgarri bat ematen dute: Karlos erregea hiri batzuk bereganatzeko asmoz etorri zen, ezbairik gabe, buru musulmanek Abderraman I.aren botere xurgatzaileari ihes egiteko eskainitakoak. Nahiz eta iturri horiek guztiak jatorriz zaharragoak diren, interesgarria da ikustea nola azaleratzen diren benetako motibazioak eta nola egiten diren justifikazio egokiak. Gertaera ez duen duintasunez estaltzen da. Saxo poetak, edo Saxonek, Karlosen arrazoi inperialistak ere erakusten ditu:Tunc sarracenus quidam perveneret illuc,Nomine qui patrio dictus fuit Ibinalarbi.Ahoko cum non paucis sociis ac civibus, ipsumQui Abantur, helburuak Hiberae eskualdeakLinquentem, Carolo dedidit, ac simul urbesRex Sarracenus quibus hunc praefecerat olim.Hortatu Sarraceni cum de memoratiHispanias urbes quasdam sibi subdere posseHaudek zapuztu egin du oparia, su maxima coepitAgmina per celsos Wasconum ducere montes.(Poeta Saxonis, Annalium de Gestis Karoli Magni Imperatoris, Bouquet, «Recueil...» t. V; De. G H Pertz, M. G H L I. Hannover, 1826, or. 234). Orduan, Sarraceno jakin bat Ibin Alarbi (Ibn al-Arabi) deitzen zioten bere aberri-hizkuntzan. Hori, bazkide eta herritar askorekin batera, ibera eskualdeko mugapeak uztean, Karlosi eman zitzaion, eta, aldi berean, antzinako hartan Sarrazenoko erregeak agintzen zituen hiriak. Sarrazenoaren eta ez direnen aholkuengatik espero dut bere esku jartzea Hispaniako hiri batzuk. Baina Karlomagno errege oso kristaua zen. Trebeki ustiatutako erlijio-arrazoiak agertzen dira jendaurrean. Karlomagnok Adriano aitari 778. urteko maiatzean idatzi zion, espedizioa Pirinioetara zihoala. Gutuna desagertu egin da, baina Aita Santuaren erantzuna gorde da. Adrianok dio kasuaz jabetzen dela, eta barre egingo duela bere arrakastagatik eta erreinurako itzulera zoriontsu eta garaile batengatik. Askoz geroago, hamasei urte geroago, errege kristauak bere arma-egitatea lotan jartzen du, Eliza Gurutzada antzeko eremu desleialetik salbatzeko espedizio bihurtu arte. 794. urtean ospatzen zen Frankfurteko Kontzilioa, Toledoko Elizaren doktrina adopzionistak tratatzeko. Karlos erregeak gutun bat idatzi zion Elipanori, Toledoko metropoliari, eta han deplinatu zituen bere doktrinak. Bide batez, Orreagako espedizioaren motibazioarekin zerikusia duen zerbait gogorarazi zion, baina gertaeren ondoren egin zen. Motibazio horiek berehala agertu ziren kronista berrietan. Horrela, «Ann. Mettenses», «Astronomoa» eta «San Genulpeteko bizitza». Auzi militarra gora-behera dator orain, Karlosen jokabidea justifikatzeko. Eta Euskal Herrian? Eta Akitanian? Eta Saxonian? Eta Bavarian? Hala adierazten da, adibidez, analista sartu egiten da: «Anno Dominicae Incarnationis DCCLXXVIII, Rex Carolus motus precibus, immo querelis Christianorum, qui corriente in Hispania sub yugo severissimorum Sarracenorum, exercitum in Hispaniam duxit». (Ann, Mattens, prior, «D. Bouquet», V, p. 343). Jainkoaren Enkarnazioko 778. urtean, Karlos erregea, sarrazenoen krudelkeriaren azpian Hispanian zeuden kristauen erregu eta damuek bultzatuta, Hispanian sartu zen bere armadarekin. Ahaztu egin da Karlomagno Zaragozara joan zela Suleiman al-Arabi buru zuten walis musulmanek eskatuta, eta ez kristauek. Batetik, Karlomagnoren benetako asmoak daude, eta, bestetik, tribuen eta independentzien arteko borroketan sartutako reyezuelo musulmanenak. Iturri musulmanak eta kristauak bat datoz honetan: Ibn al-Arabi eta bere lagunek Abderraman I xurgatzaileari aurre egiteko laguntza nahi zuten, haiek eta beren hiriak errege frankoaren babespean esleitzearen truke. Zalantzarik gabe, bataren eta bestearen babesean bilatzen zuten independentzia. Ramon de Abadalek dioenez, «asko hitz eman, gutxi eman, eta ahalik eta gehien atera». Baina Karlomagnoren asmoak erabat desberdinak ziren. Mugaldea - musulmana - lasai bizi zen aspalditik. Septimania eta Narbonako frankoek hartu zutenetik (759. urtea) ez zen gertaera armaturik izan. Baina Ebroren asmoa zen muga. Euskal Herriko alde atlantikoan 768. urtean jasan eta epaitu zuten, eta, beraz, logikoa zen frankoentzat Ebroko piriniar isurialdearen jabari osoa. Une hartan, Karlosek amaitu zituen —esan bezala— bere enpresa militarrak Saxonia eta Italiaren gainean. Mugak Ebrora eramateko aukera ez galtzeko zen. Karlomagnoren asmoa, «hiri batzuk hartzea» ez ezik, muga hori finkatzea ere zen, eta, politikari trebe gisa, Al-Andaluseko disidentzia guztia aprobetxatzen zuen. «Nam ante adhuc in Saxonia positii receperat legationem sarracenorum in qua fuit Ibn el Arabi et filius de Yusefi, qui latine dicitur Jeseph». (Adon. Ostirala, Chron «D. Bouquet, Recueil», t. II). Izan ere, lehenago, Saxonian zegoenean, Sarrazenoen legazio bat jaso zuen, non Ibn Arabi eta Yusef-en semea baitzeuden, «Joseph» latindarraren baliokidea. Urte hartan, Sulaiman ibn Yakzan Quelbiak Alfaranjako errege Karlos espainiar musulmanen lurraldera joatera bultzatu zuen». (Ibn. al. Athir). Karlosek berriro pentsatu eta pentsatu zuen proposamen musulman hura, hain erakargarria eta liluragarria, 777. urtean falta zen guztian, eta Gabonak lasai-lasai igaro zituen Duziakon, Douzyn, Sedandik gertu (Ardena Frantziako iparraldean). Azkenean, espedizio militarraren eta hirien entregaren xehetasunak zehazteko, Iberiar Penintsulako zaldiekin ados jarri da. Gudarostea ezin zen egoera hobean egon, oso entrenatuta baitzegoen saxoien aurkako borrokan, eta nabarmen handituta konkista berriekin. Espedizioa udaberrian izango litzateke.