Benetan interesgarria da hain zuzen euskaldun ba izatea, Rodrigo Ximenez de Rada jauna, Orreagako garaipena euskaldunentzat defendatu zuena. Rada nafarra, XII. mendeko historiagilea, Erroldaren elezaharraren suhartasun garaian bizi izan zen. Frai Turoldok ezaguna egin zuen historiak, antza denez, ez zuen bezerorik Pariseko ingurune azterlarian, zeren han ikasi zuen Radak. Erroldaren elezaharra eta iruzurkeriarekin batera historia bizirauten zuen beste iturrietan oinarrituta. Beste bi historiagilek, bata euskalduna, Oihenart, eta bestea bearnotarra, Pierre Marca, biak XVII. mendekoak egia historikoaren alde egiten dute Eginhard eta Regii Urtekarien testigantzak bereganatuz. Oihenartek hiru orri erabiltzen ditu, 23, 24 eta 25, Orreagako benetako gatazka kontatzeko Vita Karoli Magniren egilearen lekutasuna emanez hitzez-hitz. Eta beste horrenbeste esan dezakegu Moret, gure ikertzaile handiaz. Jada XIX. mendean gatazka poema apokrifo bat egiteko erabili zen, ikus GARAY DE MONGLAVE, François Eugène. Gure garaian bere ikerketa batzuk Orreagako gaiari bideratu dituzte Arturo Campion historiagile nafarrak eta, askoz beranduago, Lacarra eta Jimeno Juriok.
Bernardo ESTORNÉS LASA