Oiason erromatarra? Jaizkibel mendiguneko 543 kotako E zonan, Gaintxurizketa-Guadalupe parean, J aurkitu zuen. M. de Barandiaranek, 1934-1935ean, bi trikuharri suntsitu zituen errepidearen obrek. Azken hogei urteetan Higuer lurmuturraren itsas perimetroan egindako aurkikuntzek Berrotaran eta Diazek 1785ean izan zituzten susmoak berresten dituzte (Historiako Akademiari egindako txostena). Serapio Múgicak jaso zituen, Bidasoako itsasadarrean portuetako establezimenduak zeudelako, gaur egun kolmatazio-prozesu azkarrean, baina badirudi garai erromatarrean estuario bat eratu zela. Ez dira aztarna arkeologiko eta toponimikoak bakarrik Jaizubiako, Ibarlako eta Estebeneako zeharkako ibilguetan. Mezquiriz, Hernandorena eta Rodríguez Salis Asturiagako (Higuerrerantz) ainguralekuan material arkeologiko erromatarrak aurkitu dituzte, batez ere zeramikoak, San Telmo gazteluaren parean. Hori eta J-ren Irungo aurkikuntza garrantzitsuak. Rodriguez Salisek I bezalako adituak induzitzen dituzte. Barandiaranek susmoa du "Junkaleko aztarnategia eta inguruan aurki daitekeena Oiason de los Vascóneko hiriguneari dagokiola, hain zuzen ere, Era aldatzearen ondorioz erromatarrekin zerikusia zuena" (Gipuzkoa, Antzinaroan, CAP, 1973, p. 84). Oiason izendapen balioaniztun gisa agertzen da horrela. Barandiaranen iritziz, hiri bat, lurmutur bat edo tontor bat eta Iberia eta Akitaniaren arteko pasabide bat lirateke. Adolf Schultenek, Avienoko Itsas Oraren pasarte bat interpretatuz, 1926an indusketa bat egin zuen San Telmo ermita zaharraren azpian, Artizarrera (Veneris iugum) itsas-tenplu baten bila. Arkeologo alemaniar ospetsuak antzinako eraikin bat aurkitu zuen, eta haren tesia berrestera bultzatu zuen, nahiz eta zenbait autorek inpugnatu zuten bi harriren aipamenetan oinarrituta —Amuitz eta Les Briquets Schultenesentzat—, hutsaltzat jotzen baitituzte, kronista klasikoak aipatzen dituenak izateko.