Hondarribiko forua. Alfontso viii.a Gipuzkoako konkistatzaileak ematen dio, Alienor emaztearekin eta Fernando semearekin batera, 1203ko apirilaren 18an. Gorosabelek latinezko testua Diccionario Histórico de Guipuzcoanon erreproduzitzen du. Testu hori ez da gaur egun gordetzen ez jatorrizkoa ez kopia zaharrik. Kontzejua Donostiaren estatus berera iristen zen, eta Oyarzun ibaitik Bidasoaraino, Aiako Harritik itsasoraino, Lesakatik eta Belfatik (Vera?) ematen zitzaizkion. itsasoraino, Iruneraino, biztanle guztiekin, erregeak 500 mirari sumatzen zituen Astuniagako portua. Guillermo de Lazón eta bere bazkideak bizilagun izendatu zituen, eta ordainlekutik kendu zituen hondarribiarrak erresuma osoan. Alfontso viii.ak
emandako Hondarribia auzo_hiria. Praesentibus et futuris notum sit quod ego Alde fonsus Dei gratia rex Castellae eta Toleti, Alionor et cum filio meo Ferdinando, dono eta concedo vobis conslio de Fonterrabia praesente eta Sancto Sebastiano perpetuoren etorkizuneko foruma. Dono etiam vobis et concedó terminos subscriptos, videlicet: de ribo de Ojarzun usque ad ribum de Fonterrabia, et de peña de Aya usque ad mare, et de Lesaca usque ad mare, et de Belfa usque al mare, et terminum de Irun cum omnibus inhabitus. Item dono vobis Guillelmum de Lazon et suos, ut sint vestri vicini.Item concedo vobis illum portum de Astuniaga, quod sit semper vester, tali tamen convenio quod uno de sus anno detis pro portu quinquillo manu marca marquate. Aginte mitenduer quod in omteris vestris. Hanc eskuizkribu batek diminuere praesumpserit, iram Dei omnipotentis plenariae sumat, et regiae parti quorcentum aureos in cauto persolálat, et damnum super hoc vobis illatum dupliciatum restituat.Facta carta apud Palentiam decima castillha Terminoen hedadurari
buruz dio Gorosabelek: "Erregearen pribilegioaren testuingurua D. Alonso viii.ak ikusi duenez, Hondarribia ekialdeko lurraldetik Pasagesko ubidetik Bidasoa ibairaino hedatzen zen. Beraz, uler itzazue ekialdeko Irun, Lezo eta Pasage lurraldeak edo San Juan auzoa. Irungoa espresa eta erabatekoa da pribilegio berean, baita Lezokoan ere, Guillermo Lazon deitzen baitu; eta bazkide edo bizilagun diren horiek aipatu Pasaguneko biztanleak edo haien ingurukoak izan behar dutela dirudi. Eguerdian, iparraldean, Aiako, Lesakako eta Belfako haitzak adierazten dituen mugak kontuan hartuta (zalantzarik gabe Vera da), itsasoraino, litekeena da Hondarribia Oiartzungo bailarako jurisdikzioaren barruan sartu beharko litzatekeen horietakoren bat ere sinestea. Hala ere, badirudi hori ez zela horrela izan; garai hartan haran hori hiri horrekiko independentea zen. Horren erakusgarri, ez dago inoiz horren mende egon den daturik txikiena, aipatutako beste hiru tokiekin gertatzen den bezala. Beraz, Hondarribia-Hondarribia guneetatik itsasoraino egiten duen hedapena Oiartzungo bailaratik kanpo ulertu behar da." Hondarribia gotortzeko eta birlandatzeko arrazoiak Gaztelako benetako egokitasun arrazoiak dira, 1200. urtean Gipuzkoa konkistatu ondoren. Antso Azkarrak bake- eta adiskidetasun-itun bat egin zuen Lurrik gabeko Joanekin (Rymer, Foedera, I, 40) eta hurrengo urtean Baionako burgesekin (BCMN, 1912, III, 44). Horri esker, bere erresumaren zati horren errekonkista presta dezake, eta, ingelesari dagokionez, Alfontso viii.aren asmo jaraunsariei aurre egin. Hondarribiarren zati handi bat gazteluaren eta haren gotorlekuen inguruan bildu zen, benetako gutunaren abantailek erakarrita. Beste batek nahiago izan zuen Jaizkibel mendiaren hegalean lurra lantzen jarraitu edo arrantzan jarraitu; azken hori Magdalenako hareatzetan finkatu zen. Erdi Arotik, bada, Hondarribiak hiru biztanle-mota izan zituen: nekazariak, merkatariak eta arrantzaleak. Azken horiek, batez ere, balearen arrantzan eta aprobetxamenduan zuten trebetasunagatik ezagutarazi ziren, eta zetazeo horietako bat 1295. urteko kontzejuaren zigiluan agertu zen. Kontzejuaren edo San Pedro kofradiaren soldatapeko talaiagile batek, XIV. mendean talaia sortu zenetik, animaliak ikusten zituen. Arrantzaleak jakinaren gainean zeudela, arrantzan egindako piezaren atzean ateratzen ziren, hareatzan zatitu ondoren. Harresi barruan ezarritako gizonak merkataritzan aritu ziren. Ondarrabitarra barriecito batek oraindik ere gogoratzen du izen hau duela: Lonja. Bertan, Puntaletik gertu, Bidasoan salgaiak pasatzeko edo Nafarroara destinatuta edo handik etorrita portura sartzen ziren salgaiak biltegiratzeko eskubideak kobratzen ziren. Salgaiak askotarikoak ziren: Bizkaiko eta Gipuzkoako burdina Bidasoako burdinoletarako, burdinazko manufakturak, Nafarroako nekazaritzako produktuak -olioa, artilea, zerealak, zura, …, balea, arrain txikia eta abar arrantzatzearen ondoriozkoak. Beraz, bi portu zituen: Asturiagakoa, ekaitz betean porturatzen zen, eta Puntalekoa, portu komertzial osoa (vide Supra).
emandako Hondarribia auzo_hiria. Praesentibus et futuris notum sit quod ego Alde fonsus Dei gratia rex Castellae eta Toleti, Alionor et cum filio meo Ferdinando, dono eta concedo vobis conslio de Fonterrabia praesente eta Sancto Sebastiano perpetuoren etorkizuneko foruma. Dono etiam vobis et concedó terminos subscriptos, videlicet: de ribo de Ojarzun usque ad ribum de Fonterrabia, et de peña de Aya usque ad mare, et de Lesaca usque ad mare, et de Belfa usque al mare, et terminum de Irun cum omnibus inhabitus. Item dono vobis Guillelmum de Lazon et suos, ut sint vestri vicini.Item concedo vobis illum portum de Astuniaga, quod sit semper vester, tali tamen convenio quod uno de sus anno detis pro portu quinquillo manu marca marquate. Aginte mitenduer quod in omteris vestris. Hanc eskuizkribu batek diminuere praesumpserit, iram Dei omnipotentis plenariae sumat, et regiae parti quorcentum aureos in cauto persolálat, et damnum super hoc vobis illatum dupliciatum restituat.Facta carta apud Palentiam decima castillha Terminoen hedadurari
buruz dio Gorosabelek: "Erregearen pribilegioaren testuingurua D. Alonso viii.ak ikusi duenez, Hondarribia ekialdeko lurraldetik Pasagesko ubidetik Bidasoa ibairaino hedatzen zen. Beraz, uler itzazue ekialdeko Irun, Lezo eta Pasage lurraldeak edo San Juan auzoa. Irungoa espresa eta erabatekoa da pribilegio berean, baita Lezokoan ere, Guillermo Lazon deitzen baitu; eta bazkide edo bizilagun diren horiek aipatu Pasaguneko biztanleak edo haien ingurukoak izan behar dutela dirudi. Eguerdian, iparraldean, Aiako, Lesakako eta Belfako haitzak adierazten dituen mugak kontuan hartuta (zalantzarik gabe Vera da), itsasoraino, litekeena da Hondarribia Oiartzungo bailarako jurisdikzioaren barruan sartu beharko litzatekeen horietakoren bat ere sinestea. Hala ere, badirudi hori ez zela horrela izan; garai hartan haran hori hiri horrekiko independentea zen. Horren erakusgarri, ez dago inoiz horren mende egon den daturik txikiena, aipatutako beste hiru tokiekin gertatzen den bezala. Beraz, Hondarribia-Hondarribia guneetatik itsasoraino egiten duen hedapena Oiartzungo bailaratik kanpo ulertu behar da." Hondarribia gotortzeko eta birlandatzeko arrazoiak Gaztelako benetako egokitasun arrazoiak dira, 1200. urtean Gipuzkoa konkistatu ondoren. Antso Azkarrak bake- eta adiskidetasun-itun bat egin zuen Lurrik gabeko Joanekin (Rymer, Foedera, I, 40) eta hurrengo urtean Baionako burgesekin (BCMN, 1912, III, 44). Horri esker, bere erresumaren zati horren errekonkista presta dezake, eta, ingelesari dagokionez, Alfontso viii.aren asmo jaraunsariei aurre egin. Hondarribiarren zati handi bat gazteluaren eta haren gotorlekuen inguruan bildu zen, benetako gutunaren abantailek erakarrita. Beste batek nahiago izan zuen Jaizkibel mendiaren hegalean lurra lantzen jarraitu edo arrantzan jarraitu; azken hori Magdalenako hareatzetan finkatu zen. Erdi Arotik, bada, Hondarribiak hiru biztanle-mota izan zituen: nekazariak, merkatariak eta arrantzaleak. Azken horiek, batez ere, balearen arrantzan eta aprobetxamenduan zuten trebetasunagatik ezagutarazi ziren, eta zetazeo horietako bat 1295. urteko kontzejuaren zigiluan agertu zen. Kontzejuaren edo San Pedro kofradiaren soldatapeko talaiagile batek, XIV. mendean talaia sortu zenetik, animaliak ikusten zituen. Arrantzaleak jakinaren gainean zeudela, arrantzan egindako piezaren atzean ateratzen ziren, hareatzan zatitu ondoren. Harresi barruan ezarritako gizonak merkataritzan aritu ziren. Ondarrabitarra barriecito batek oraindik ere gogoratzen du izen hau duela: Lonja. Bertan, Puntaletik gertu, Bidasoan salgaiak pasatzeko edo Nafarroara destinatuta edo handik etorrita portura sartzen ziren salgaiak biltegiratzeko eskubideak kobratzen ziren. Salgaiak askotarikoak ziren: Bizkaiko eta Gipuzkoako burdina Bidasoako burdinoletarako, burdinazko manufakturak, Nafarroako nekazaritzako produktuak -olioa, artilea, zerealak, zura, …, balea, arrain txikia eta abar arrantzatzearen ondoriozkoak. Beraz, bi portu zituen: Asturiagakoa, ekaitz betean porturatzen zen, eta Puntalekoa, portu komertzial osoa (vide Supra).