-Lucien Bonaparte, 1869an, Nafarroako goi-mailako iparraldeko euskaran sailkatu zuen eta, horren barruan, Gipuzkoako azpieuskalkian eta Irungo barietatean. 1778ko agiri batean Hondarribiko euskarari buruz esaten da:
"honaino ez da erromantzatutzat jo, eta ezin da halakotzat hartu, bertako herri-hizkuntza eta hizkuntza arrunta euskara delako, denak edo gehiago ulertzen direlako, hala nola intramural, baserri eta baserri askotan, eta horietan guztietan; eta gaztelania besterik ez dutenak oso gutxi direlako eta erregearen mende daudenak baino ez direlako, beren erlijio-ohituraz gozatzen dutelako, eta, dudarik gabe, horiek direlako.
Bestelakoak: Geografía Histórico de la lengua vasca, Auñamendi, l960, t. I, or. 67-102.
XIX. mendearen lehen herenean, Añibarrok, predikatzeko, herri guztiz euskaldunen zerrenda batean sartu zuen. (Bestelakoak: Op. Cit., or. 44-60) 1970ean, 6.800 euskaltzale zeuden, biztanleria osoaren% 65 (Pedro de Yrizar: "Euskalkiak eta euskalkiak", ira. Boletín de la Real Sociedad Vascongada de Amigos del País, 1973, or. 42).
1778an euskara erabiltzeari buruz, ikus Satrústegui ere: "Plática vasca del año 1778 en el proceso de Hondarribia", Fontes Linguae Vasconum, 32. or. 287-302.
1979ko maiatzean, Ondarribitarrako Udal berriak, aldeko 13 botorekin eta bi abstentziorekin, erabaki zuen Udal osoko bilkuretako aktak euskaraz idatziko zirela gaztelerazko itzulpenik gabe. Aurrekaririk gabeko akordio horrek hautsi egiten du Hendaiako Udalak artxiboan dauden arrantza-gaiei buruz egindako gutun batzuek baino gainditu ez duten tradizioa.
AAA