Euskaldunak Joko Olinpikoetan. Euskadik, berez, ez du inoiz parte hartu Aro Modernoko Joko Olinpikoetan. Horietatik 19 egin dira dagoeneko, 1896an Atenasen berrezarri zenetik. Hala ere, pentsatzekoa denez, bi ehundaka kirolari inguruk parte hartu dute mende honetan zehar, ia osoan, olinpismo modernoa sortu zenetik. Kasu gehienetan, Espainiako banderapean eta, salbuespen gisa, Frantziako pabilioiaren azpian egin dute, eta kasu bakanen bat ere ematen zaie kirolari euskaldunei. Joko ezberdinetako palmaresa azkar aztertuz gero, oker samar egongo ginateke bi garaitako bi txapeldun olinpikoren abizenengatik fidatuko bagina, hala nola Juan Carlos Zabala, Los Angelesen 1932an egindako X. Olinpiadako Jokoen maratoia irabazi zuen argentinarra, XVIII. mendekoa bezala, 52. Eta, berrikiago, Alberto Juantorena kubatarra, Montrealeko heroietako bat (1976), 400 eta 800 metroko irabazlea, azal-tonu ilunarekin gezurtatzen zuen beste erresonantzia oro. Euskal kirolaren zati direla pentsatzeak xobinismo apur bat bitxia ekarriko luke. Olinpiismo euskaldun zatituaren benetako errealitatea —hori bezain sinplea da—. Kirolari euskaldunek ez dute inoiz lortu amets gailur hori, pilota-lehiaketetan izan ezik; izan ere, Parisen (1924) eta Mexikon (1968) izan zen erakustaldia, eta Mum-92an izango da berriro. Hamabost lagunek zilarrezko dominak lortu dituzte, eta horietatik 13 Espainia Anberesen (1920) ordezkatu zuen talde ezaguneko kideak dira. Talde hori txapeldunorde izendatu zuten, eta berehala zabalduko dugu. Beste biak Los Angelesen egindako Olinpiadetako bigarrenari dagozkio (1984): Luis Mari Lasurtegui gipuzkoarra arraunketan eta Juan Manuel López Iturriaga bizkaitarra saskibaloian. Hiru izan dira, azkenik, brontzezko dominak irabazi dituztenak, Erromako belar-hockeyko talde hispanoko kide gisa (1960): Luis Mari Usoz, Rafael Eguskiza eta Perico Murua. Halaber, lemazain bi zituen ontzi batek, Aviron Bayonnais talde lapurtarreko hirurek, hirugarren postua lortu zuen Atenasen 1906an egindako Joko Panolinpiko Helenikoetan, 1.600 metroko proban. Hasierako laburpen honetan, Manuel Alonso tenislariak (Anberes, 1920) eta Moskuko Lasurtegui eta López Iturriaga lehen aipatu ditugunek olinpiada batean lortutako lekuak ere nabarmentzen dira, bakoitzak bere azpi-txapelketak irabazi aurretik. Moskun José María Pagoaga, Jesús María Albisu, Juan José Uría eta Ignacio Novoa balonmanistak ere sailkatu ziren. Atletismoan, Jokoetako «IrakasleaErregea», sailkapenik onena Luis Felipe Areta donostiarrari dagokio, Tokioko luzera-jauziko proban (1964) seigarrena, eta horrek gure atletismo osoko lehen diploma olinpikoa adierazten du. Aipatzekoa da, halaber, Ignacio Solak Mexikon (1968) izan zuen bederatzigarren postua, jauzi gaiztoaren proban, bai sailkapenagatik beragatik, bai garrochista bilbotarra protagonista duen pasadizoagatik. Izan ere, bera izan zen 5,20 metrotik gorako finaleko lehen jauzilaria, eta horri esker lortu zuen bere espezialitateko errekor olinpikoa, ordu-erdiz bada ere. Euskal kirolariek ez dute ia aukerarik izan lehiaketa olinpikoetan parte hartzeko. Hala ere, Maite Zúñiga atletak, Seuleko 800 metroko finalean (1988, egindako azken Jokoak) zazpigarren postua duenak, lortu du Aretaren garaitik Euskadiko atletismoaren lekurik onena, diploma olinpikoa barne. Hasieran esan dugu Euskal Herriak, berez, ez duela nazioarteko mugimendu olinpikoan berezko izenik izan. Hala ere, nahiz eta Frantziako edo Espainiako pabiloietan egin, historian zehar bost talde izan dira erabat haiek guztiak arraun-ontziak. Halakoxea izan zen Aviron Bayonnaisko taldea, guztira sei arraunlarik osatua, Joko Panolinpiko Helenikoetan (Atenas, 1906). Talde horrek José Bayonnaisko Societé Nautculiqueko (1912) Estocolmeko (1960) José El final bikaina idatzi zuen. Euskal ordezkaritza handiena Parisekoa izan zen (1924), 35 kirolarirekin; hala ere, kontuan hartu behar da horietako 21ek rubgy eta pilotan parte hartzen zutela, bi emanaldi-kiroletan, eta, beraz, zifra artifizialki handitzen dutela. Amsterdamen, egoera hori gertatu gabe, 26 izan ziren. Presentzia txikiena Los Angelesi dagokio (1932), kirolari bakar batekin: Clement Duhour, Frantziako taldearen pisu-jaurtitzailea, Espainiak ez baitzuen parte hartu Kalifornian egindako lehen Jokoetan. Diego Ordóñez eta Luis Felipe Areta atletek, Pedro Vallana futbolariak eta Juan José Uria balonmanistak parte hartu dute, hiru olinpiadatan. Atletismoan, talderik elikatuena Parisekoa da (1924), eta guztira zortzi parte-hartzaile ditu. Lehen lau hitzordu olinpikoetan ez zen euskal ordezkaririk izan (Atenas, 1896; Paris, 1900; San Luis, 1904; Londres, 1908), baina bai Joko Panolinpiko Helenikoetan (Atenas, 1906). Eta geroago, hainbat arrazoirengatik, Berlinen (1932), Helsinkin (1952) eta Melbournen (1956) ere ez zen egon. Eta, amaitzeko, Neguko Joko Olinpikoei buruzko aipamen laburra egingo dugu. Euskal presentzia bakarra orain arte egindako azkenetan izan zen, 1988koetan Calgaryn (Kanadan). Ainhoa Ibarra gernikarrak bere egin zuen, adiera hertsiagoan, «garrantzitsuena parte hartzea» dela dioen olinpiar zaharra. Hemendik aurrera, olinpiadagatiko olinpiada zabalduko dugu, eta xehetasun gehiago emango ditugu euskaldunon emanaldian.