Paris 1924. Hasieran esan dugun bezala, 1924ko Parisko bigarren Olinpiadak (lehenengoa 1900ean izan zen) ematen digu garai guztietako euskal parterik handiena, nahiz eta 35 kirolarietatik 21 euskal pilotari eta errugbiari zegozkien, hau da, erakustaldiei. Horietatik 23 pabiloi hispanoan aritzen ziren eta gainerakoak galoaren azpian, 18 pilotari zegozkion, zortzi atletismoari, sei futbolari eta hiru errugbiari. Hala, pilotak, gure kirolik berezkoenak, aurrerapauso handia ematen zuen, eta, hala ere, nolabaiteko garrantzia izanik, ezin izan zuen haratago joan. Mexiko, 44 urte geroago, berriro ere, pelota-lehiaketa aberatsagoa izango zen, baina berriro ere «bedeinkazio» olinpikorik gabe, eta, epe ertainera ere, ezinezkoa dirudi, Bartzelonan (1992) aurreikusitako erakustaldi batean izan ezik. Pilotak Frantziako Olinpiadara iristea lortu zuen, baina aurretik zailtasun batzuk gainditu zituen, eta behar bezala saihestu ziren. Horretarako, Parisko frontoi berri bat eraiki zuen, hiru partida lehiatuko dituena. Kantxak ez zuen ezkerreko hormarik, mugaren beste aldeko frontoietan bezala. Horrek ez luke eragotziko Euskadi Hegoaldeko pilotariak, Espainiako ordezkariak, lehiaketen hiru norgehiagoketan nagusitzea. Frontoiaren inaugurazioa 1922ko uztailaren 22an izan zen, eta bertara, ospe handiz, Coubertin baronesa joan zen, mugimendu olinpiko modernoaren lehen bultzatzailearen emaztea, besteak beste. Lehen topaketa blé erakustaldi bat izan zen, bi estandararte galoren artean. Batetik, Harizpe, Magescas eta Hirigoyen, gerriko gorria. Eta bestetik, Stasloveny, Saint-Martin eta A. de Soubly, urdinarekin. Azken hauek 60-41 irabazi zituzten. Epaileen artean Aviron Bayonnais-eko Fernand Forgues zegoen, eta horri buruz hitz egin dugu Atenasko Joko Esporei buruz (1906). Frantzia eta Espainiako taldeen arteko lehiaketek, guztiak euskaldunez osatuak, emaitza hauek izan zituzten: Eskua: Izeta, Ledesma eta Gastesi (E.), 45; Doyhénart, Tellaguina eta Anchagno (F.), 26. (Partida honen ondoren, inaugurazio-partida jokatu zen). Pala: Adamaga Cantalla (E.), 40; Joseph eta Battitta Etcheverry (F.), 46. (VII-24-23an egina). Zesta-punta: Sagama, Garate eta Santamaría (E.), 60; Harizpe, Camino eta Magescas (F.), 52. (24-VII-24). Hirugarren partida baino ez zen lehiatu, baina Hego Euskal Herriko pilotarien markagailuan nagusitu zen beti. Beste biak, batez ere palakoak, Bidasoaren alde honetakoak baino hobeak izan ziren. Laudorioen iruzkinak bata bestearen atzetik etorri ziren, eta Amsterdamen 1928an presentzia berri bat izateko itxaropena piztu zen. Baina, zoritxarrez, askoz gehiago itxaron behar izan zen. Errugbia izan zen beste erakusketa-kirola, Iparraldean sustrai sakonekoa. André Béhoteguy, Adolphe Jaureguy eta Jean Etcheberry Frantziako taldeko kide izan ziren. Iragarpenaren aurka, Estatu Batuetako taldearen aurka erori zen, 17-3. Errumaniaren aurka irabazi zuenean (61-3), ordea, bigarren postua eskuratu zuen. Eta kirol olinpikoetara pasatuko gara, eta, logikoa denez, atletismoaz hitz egiten hasiko gara. Atletismo hori da, hain zuzen ere, hizpide dugun historiako parte-hartzerik altuena, guztira zortzi atletarekin. Horietako bi, Félix Mendizabal eta Diego Ordóñez, Anberesen egon ziren. Eta horiekin batera, José Andía, amaitu gabeko gesta baten egilea; José Mari Larrabeiti, Gabino Lizarza, Amador Palma, Miguel Peña eta Fabián Velasco. Mendizabal errenteriarrak, Anberesen abiadura-lasterkari gisa jardun zuen, eta erdifinalista izan zen. Oraingoan ere "portatu" egin zen, eta 100 metro lauko lehen kanporaketan serie bat irabazi zuen. Final-laurdenetan seigarren izango litzateke, eta kanporatua geratuko litzateke. Lehiakideen artean Abrahams txapelduna izango litzateke gero. Diego Ordóñez hirugarren izan zen berriro serieen lehen txandan, eta berriro ere beste maila bat igotzeko aukera izan zuen. Baina, zalantzarik gabe, Olinpiadetako lehiaketa honen orririk hunkigarriena José Andía donostiarrak idatzi zuen euskal kirolarentzat. Proba gogor hartan, 10.000 metroko crosscountry proban, atleta gehienak erretiratzera behartu zituen bero itogarri baten erdian, bosgarren postuan sartzea lortu zuen. Hala ere, Andia helmugatik 300 metrora baino ez zen iristen, eta ezin izan zuen balentria amaitu, nahiz eta distantzia txikia egon. Kolonbiako infernua deitu zioten beste protagonista batzuk Fabián Velasco (13.) eta Miguel Peña (14.) izan ziren, azkenaurreko postuan zegoena. Baina iristea merezimendua zen. Paavo Nurmi «finlandiar hegalaria» izan zen irabazlea, zalantzarik gabe olinpiismo garaikidearen lehen garaietako atletarik nabarmenena. 4 x 300 metroko erreleboetan, Fabián Velascok eta Miguel Peñak lehen kanporaketan parte hartu zuten, eta ezin izan zuten beren serieko laugarren lekutik pasatu. Bestalde, Jose Mari Larrabeitik 100 metro lauetan hartu zuen parte, eta seigarren seriean hirugarrena izan zen. Berehala itxi zituen ateak. Eta 4 x 100 txandan, Felix Mendizabal, Diego Ordóñez eta Junqueras katalana lagun zituztela, ez zuten lortu hasierako txanda gainditzea. Amador Palmak ezin izan zuen amaitu 10.000 metroko kroseko «infernal» proba; Gabino Lizarzak, berriz, pasadizo bitxi bat egin zuen, ez baitzuen galtzerdi laburretan jokatu nahi, eta erretiroa hartzeko mehatxua egin zuen. Agian, gertaera horrek eragin negatiboa izango du bere aldartean, Gipuzkoako diskoloak 34,20 metro besterik ez baitzituen bota, marka oso baxukoa, ohiko erregistroek baino askoz txikiagoa. Eta, azkenik, Galasen jokatutako bigarren Olinpiadaren aipamena itxiz, futbolaz ari gara. Emanaldi oso laburra: partida bakar bat Italiaren aurrean, 0-1eko porrotarekin. Eta kasu honetan ere protagonista, zoritxarrez, euskalduna da. Perico Vallana, Areetako defentsa handia, lau urte lehenago txapeldunorde zen talde bakarretik bizirik atera zena, geol transalpino fulminantearen egilea zen bere helmugan. Harekin batera, gainera, Gamborena, Lamaza, José María Peña, Carmelo eta Chirri I zeuden, eta, beraz, talde titularraren erdia gehi bat berriz ere jatorriz euskalduna zen.