"Azken aldian [1855etik 60ra], indiarren erasoak sarriago egin zirenean, instantzien jabeak beren etxebizitzak inguratzen hasiak ziren, eta oraindik distantzia erregularrean, zutoinen oholesiekin, basatiengandik defendatzeko itxaropenarekin, eta indiarrek normalean zaldiz eta lantzaz bakarrik borrokatzen baitzuten".
Badirudi indiarren balizko eraso bati aurre egiteko programatutako edo eraberritutako eraikinek tentsio-une jakin bat islatzen dutela, 1854/55 eta 1860 urteen artean, eta hainbat gertakarirekin lotuta egon zela, hala nola arazo klimatikoekin, Paraguairekin izandako gerrarekin eta aborigenekiko merkataritza-tratuaren gogortzearekin, baina ez hornikuntzarik gabe:
"Oso antzinatik Loberian (Tandilen bezala) izan ziren etxeak, bereziki dendak, gotorleku gisa eraikiak; batzuk lubanarroz soilik inguratuak, lurra ezponda gisa pilatuta, tiratzaileak ezkutatzeko eta Panpa-zaldien jauzia eragozteko; beste batzuk lubakiaren barrualdera hormak eta gezileihoak zituztenak (sic), La Probidentzian bezala, inguruko bizilagunak babesteko eremu zabalarekin; beste batzuk, San Antonio de Arruda bezala, eraikin sendoa da, teilatua eta parapetoa dituena (1854a baino lehen eraikia). Bertan ikusi dugu langileburua salbatu zela, ziur aski bizilagun askorekin, 1857ko inbasioan. Hala, 1869an, ustekabekoa Chico errekaraino iritsi zenean, bizilagunak La Iberian babestu ziren, Manuel Villarren negozio-etxean, eta Las Tres Lagunasen, Benjamin Zubiaurreren zelaian, indiarren aurkako defentsarako ere prest. " (Suárez Garcia)
Zalantzarik gabe, oso ohikoak ez ziren gertakari haiek etorkinek beren jatorrizko herrietara edo deiaren zain zeuden senideak, zeuden probintziako beste toki batzuetara bidaltzen zituzten gutunetan hartu behar izan zuten lerro ugari. Badakigu, bestalde, garai goiztiarrean euskaldunak ez zirela Kaliforniako urraburuaren erakargarritasunetik kanpo geratu -baina ez arrisku txikiagoa-. Zergatik ez pentsatu Amerikako bi muturretatik Euskal Herrira iristen ziren gutunek bi helmugen arteko arriskua eta "aurrerabidea" aztertzeko balio zutela? Ziur aski, garai hartako gertaerak Mariana Fitere andrearen oroitzapenetara egokitu ziren: ezer gertatzen ez zen aldi luzeak; indiar sakabanatu batzuen eraso edo hurbiltze zurrumurru faltsuak; gertakari tragiko isolatuak. Laster dakigu urte zail horietan Tandilek eta Loberiak, eta segur aski baita mugako beste herri batzuek ere, bertako biztanleen kopurua hazten ikusi zutela.
Aipamen batzuk ikusi ondoren, argi dago indigenen presentzia – garrantzi eta/edo arrisku aldetik – nahiko desberdina zela etorkinentzat, batez ere garaian zehar begiratuta. Aurreratu genuen –eta honek are konplexuagoa bihurtzen du egoera- Buenos Aires probintziako eta Patagonian ere bizi ziren indioek garrantzi handia zuten merkataritzan. Etorkin batek baino gehiagok egin zuen -Santamarina galiziarrak eta Luro euskaldunak, adibidez- bere aberastasunaren zati bat, bere gurdiekin gotorlekuak eta indiar lagunak ere hornituz. Gogora dezagun indiar adiskidetzat hartzen direla bake-ituna sinatu ondoren gobernuaren aldetik hiru hilean behingo anoak jasotzen zituztenak. Negozio hark eskaintzen zituen aukerak berehala ikusten zituzten gurdiak erosi zituzten atzerritarrek.
Horrek guztiak pentsarazten du etorkinak indiarren, miliakoen eta gautxoen aktore garaikideak izan zirela; hala ere, egia da obra nahiko aurreratuta zegoenean sartu zirela agertokira – nahita, beharbada –. Ez dugu zalantzarik aborigen gaiak immigrazioaren fenomenoaz arduratzen direnentzat duen garrantziari buruz; hori puztuta egiten da garai goiztiarra aztertzen ari garenontzat, are gehiago euskal taldea bezalako talde bati arreta jartzen zaionean, zeinaren ageriko joera muga-eremuetara mugitzeko izan baitzen.