Baskonian, Hego Europan bezalaxe, santutegi askoren jatorria Ama Birjinaren edo bestelako santuren baten agerpenarekin lotuta dagoela uste da. Bi zonalde horietako ermitetan egindako azterketa askoz sistematikoagoa izan da Espainiako gainerako erkidego autonomoetan egin dena baino. Baina, hala ere, ikerketa horietan ez da komentu edo parrokia-elizetan gurtutako irudien elezaharrik ageri. Badira Gipuzkoa, Bizkaia, Araba eta Nafarroan kokatuta dauden Andre Mariaren santutegiei buruzko ikerketa zabalak, baina haietan ez da Kristo edo santuen omenezko santutegirik barneratzen. Beste kontu bat da, funtsezkoagoa, zehazki elezahar bat zer den jakitea: edozein elezahar hartu behar al dugu kontuan? noiz idatzi zen ere kontuan izan gabe? Eta zer esan dezakegu ahozko kontakizunen aldaera saihestezinen inguruan? tradizioz aitortutako zaindariak aintzat hartu behar ditugu? esate baterako, serorak eta erretoreak? ala hobe izango da agian bestelako bertsioren bat ezagutzen duten pertsonekin bilaketan ibiltzea? Ikerketa zorrotz eta sistematikorik gabe, 80 inguru elezahar elizkoi besterik ez dugu (elkarrengandik ezberdinak eta ezinbestean osagabeak) irizpide batzuk ezartzeko. Dena den, egoera horretan irizpide horiek orientagarriak baino ez lirateke izan behar.