Aita Francisco de Vitoria. P. Arazo kolonialistari buruzko Gasteiz interesgarria da, batez ere, Indis priorren Errelektioa eta ondorengo Indis Errelektioa, lure belli-ren sive. Salamancako Unibertsitateko klaseetako apunteak dira 1532tik. Gasteiz ez zen legelaria, teologo eta moralista zen; bere katedra Teologiakoa zen, eta maisu eskolastikoen lanetan oinarrituta azaltzen zuen, bereziki Santo Tomas-en testuetan oinarrituta; haren testuak garatu eta azaldu egiten zituen; baina arabar domingotarrak ez zuen horrekin pozik egon, baizik eta bizitza errealeko gertaera guztiak aprobetxatzen zituen bere iritziak azaltzeko. Hortik dator originaltasuna. Eta egun haietan teologoen eta moralisten arreta pizten hasi zen gai bat: Mundu Berriaren konkista eta haren bizilagunen mendetasuna, urte batzuk lehenago Aita Montesinosen eta Aita Las Casasen ahotsak jaso zituena. Gaiak Gasteizko arreta erakartzen du, eta 1532ko ikasturte berriaren hasierako diskurtsoaren oinarri gisa balio dio. Errelektioa hiru ataletan banatuta dago. Lehen atalean argi eta garbi ezartzen du Mundu Berriko indigenek okupatzen zituzten lurraldeen gainean zuten subiranotasuna. Bigarren atalean, ausartenean, legelariek eta estatistikariek konkista egitatea justifikatzeko erabili ohi dituzten tituluak aztertzen ditu. Titulu horiek ez-legitimotzat jotzen ditu eta ez du inola ere onartzen. Azkenik, hirugarren atalean, Amerikako europarren presentzia justifikatzeko legitimotzat jotzen dituen tituluak aipatzen ditu: inoiz ez lurralde horien konkista. Hiru ataletan, esposizio-metodo miresgarri bati jarraitzen dio. Lehenik eta behin, autoreek emandako argudioak errepikatzen ditu, okertzat jotzen baititu; ondoren, errefusatu egiten ditu, eta, azkenik, bere doktrina azaltzen du. Txukuntasun zientifiko goraipagarri baten metodoa; hartara, irakurleak inpartzialki epaitu dezake, arazoaren alde eta kontra dagoela joz. Eta bere iritziak ia beti originaltasun eta ausardia ukaezinekoak izan arren, teologoek eta filosofoek adierazitako doktrinetan oinarritzen saiatzen da. Hala, bada, Itun Zaharraren eta Berriaren, Elizaren Gurasoen, Aristotelesen, Gracianoren, Akinoko San Tomasen, glosadoreen, eta baita autore berri hauen aipamenak ere: Cayetano (1534an hil zen) eta Mazzolini (1523an hil zen). Francisco de Vitoria euskal domingotarrak bere ahots neurritsu eta sutsua goratzen du aldi berean, bere maisu ahotsa, eta Amerikan egiten ari diren gehiegikeriak salatzean, herrien, herri guztien, askatasunaren, eta horiek guztiak elkartu behar dituzten harreman juridikoen oinarriak ezartzen ditu, etorkizuneko Nazioarteko Zuzenbidearen oinarriak ( Ref. Galindez, Jesus:La aportación vasca al Derecho Internacional, "Ekin", 5, or. 74, 77-79, Buenos Aires, 1942].