Atzerritarrak izan ziren euskal herri txiki honen musika-aberastasunari arreta jarri ziotenak. 1850. urtearen inguruan, Gevaert, Bruselako Kontserbatorioko zuzendaria, izan zen ezkutuan zegoen altxor baten berri eman zuena: gure herri-musika. Garai berean, musika ikasketak idazten ari ginen Hilarión Eslava nafarrari, gure musikologoetako lehenari, baina, Zortzikoari buruz egindako azterketez gain, gauza gutxi ekarri zuen gure musikara, bere musikaren historiako notak ez balira bezala.
Atzerritarrak izaten jarraitzen zuten gure musikari buruzko behaketak egiten lehenak, eta horrela, Charles Bordes izan zen euskal musika herrikoiari buruzko azterlan musikologikoa egin zuen lehena. Ondoren, beste atzerritar batzuk etorriko lirateke, gure musika kulturaren alor garrantzitsuak aztertuko lituzketenak: Rodney Gallop, Violet Alford, George Hérelle, Henri Gavel, etab. Gure artean, ia ez da XX. mendera arte musikologia-ikasketarik sortu, Antonio Peña y Goñi (1846-1896) eta Eustaquio Uriarte Amorrortu (1863-1900) izan ezik.
XX. mendean, ingeniari batek eragin zuen erreakzioa, bere jatorrizko iritziekin: Francisco Gascue Murgak (1848-1920), gure musika jatorri zeltikokoa zela esatean, Resurrección María de Azkue eta José Antonio de Donostia lehiatzaile nagusiak esnatu zituen, eta gaia serio hartzen eta gure musikaren jatorria eta beste kultura batzuekiko desberdintasunak ikertzen hasi ziren. Ondoren, beste ikertzaile batzuk gehituko lirateke, zeinetan norberaren maitasunak eta etengabeko ikaskuntzak, batzuetan soberan, musikologiako ikasketa ofizialen prestakuntza falta ordezkatu baitute.
Musikagile batzuen lehen belaunaldian, Azkue eta Donostia aipatutakoekin batera, José Arriaga ("Juan de Eresalde"), Juan Carlos Gortázar ("Ignacio de Zubialde"), Leocadio Hernández Ascunce, Juan Bautista Elustiza, Norue Angel Almandoz, José Luis eta Juan Arríaga sar ditzakegu.
Hurrengo belaunaldiko nomina, gerraostean ikertzen eta idazten duena, luzeagoa da, eta horrek interes handiagoa adierazten du, eta, agian, gure kolektiboaren prestakuntza handiagoa ikasketa musikologikoetarako: Julio Caro Baroja, Jorge de Riezu, Enrique Jordá, Javier Bello Portu, José María Zapirain, Dionisio Preciado, Claudio Zudaire, Juan Cruz Labeaga, José Goñi Gaztambide, Aurelio Sagaseta, Jesús María Muneta, Luis Pablo Saloralde, etab.