Lurraldeak

Nafarroa Beherea

Oso goiz piztu zuen kristautasuna Nafarroa Beherean, ideiak eta pertsonak Asturica-Burdigala erromatarren bidetik sartzeko gurutzatuta.

Moreauk ohartarazten duen bezala, Ipar Euskal Herriak eman dituen santu guztiak Nafarroa Behereak eman izana adierazten du. Lehenik eta behin, azpimarratzekoa da jatorriz San Frantzisko Xabierrekoa izatea, Misio Unibertsaletako Aita. Biztanle gutxi izan arren, Isturitzeko Jean de Maiorga eta François Dardan dohatsuei ere eman die... Aipatzekoa da, halaber, Garruzetik Orreagara Nafarroa Beherea osoa zeharkatzen zuen erromesek Santiagora egindako ibilbideak eragina izan duela herriaren debozioan. San Vicente de Paulen pasabidea ere aipatzen da, Bidazuneko elizan euskal gotzain baten eskutik agindu txikiak jasotzen. Beharbada Nafarroa Beherean zehar ere egingo zuen San Frantzisko Asiskoa bidaia XIII. mendean, Iruñera iritsi eta auzoetako borrokak baretu zituenean. Baina santutasunak distira egiten du XIX. mendean, Frantziako Iraultzan jaiotako Michel Garikoitz baxu nafarrarekin. Haurtzaroko bihurrikerien artean kontatzen da alde batean etzaten zela,lurrean, eta hildakoarena egiten zuela zeruan hegazti harrapariak agertzen zirenean. Beherantz behar bezain baxu zihoazenean, bat-batean zutitu eta bere makila birarazten zuen, errota bat buru gainean bezala.Garai hartan, bere ama eta beste asko, apaiz batzuk tartean, jansenisten ideien eraginpean zeuden. Izuaren garaian, Ibarreko Garikoitz baserrian egon zen babestuta Donapaleuko Txabola apaiza izenekoa. Egoera hori erabakigarria izan zen Michel de Garikoitzen santutasuna ernamuindu eta loratzeko. Injustizia, izu eta perbertsio giroa bizi izan zuen Garikoitzek. Euskal lurra aurrekaririk gabeko eraso fisiko eta moral baten biktima zen. Bertatik jaio zen Garikoitz santua, batez ere apaiza eta misiolaria dena. Bere santutasuna aktiboa eta ekintzailea da. Jakintzaz hornitzen da Donapaleuko Ikastetxean, Baionako San Leongoan, San Luis Gonzagakoan, Aireko Seminarioan eta Akizekoan.

Fundatzaile eta sustatzaileekin bizi da, horien artean P. Cestac, Angeluko Mariaren Zerbitzarien sortzailea; Jean Claverie abadearen irakaspenak jasotzen ditu, Iraultzaren ondoren zaharberritzailea izango zena, Larresoroko Seminario Txikikoa, eta Santa Joan Elizabeth Bichier ezagutzen du, Gurutzeko Alaben sortzailea. Santutasuna da, eta bere zorroztasuna betebeharra betetzean baino ez da nabarmentzen. Estudioko zuzendari gisa zorrotza da, beldurgarria. Olgetan eta tratuan, ontasuna bera. Bere santutasunak errutinazko apaiza izatea eragozten dio. Baztertu egiten ditu oroimen sermoiak, eta, ohar idatzi batzuk hartu ondoren, luze hausnartzen du esan behar duena. Predikatzen duenean entregatzea osoa da. Bere hitzen indarrak eta bere ahotsaren gantzudura erlijiosoak nolabaiteko barne-komunikazioa eragiten du bere publikoarekin, eta batzuetan negar egiten du. Haren santutasunaren ospea hedatzen da, eta Kanbora joaten dira, bertako erretorea baita, inguru guztietako jendea norabide espiritualaren bila. Hamar eta hogei laguneko eta gehiagoko taldeka, "aphez sainduaren" aitorlekura joaten dira. Garikoitzen santutasun mota San Frantzisko Xabierkoa da, misio lana, baina hura ia erabat ematen zaie herrikideei eta bigarrena urruneko munduari.

Bien santutasuna jaunartzean oinarritzen da, Jainko-Kristorekiko batasunean. "Bizitzaren arriskuei aurre egiteko armarik indartsuena dela dio, bertutez irauteko eta hazteko biderik seguruena". Atal pertsonal honetan moralista modernoek egitate etikoan ikusten duten dimentsio hirukoitza haztatzen du: espirituaren baieztapena, defentsa eta areagotzea. Ez zuen santutasunaren jakinduria gaitzetsi, baizik eta bere zerbitzura jarri zuen. Betharrameko Seminario Handian filosofiako irakasle gisa egindako azken lana erabakigarria izan zen jansenisten gotorleku hura konkistatzeko, adibidez. Santa Joan Elizabeth de Bichierrekin izan zituen harremanek eskolak irekitzeko, zelaia ebanjelizatzeko eta atzerriko misioetara joateko erabakia hartzera eraman zuten. Horrela sartu zen Nafarroako baxuaren santutasuna dimentsio berri horretan, Betharramen (1837) lehen hezkuntzako eskola bat ireki zenean. Berak Betharramen sortutako komunitatea sorrerako suhartasunez irakiten dago, norabide guztietara hedatzen dena, Buenos Airesera lehen misiolariak bidaliz ozeanoa saltatu arte. Langilea entregatzeari zegokion bere lana: egunean 18 eta 20 ordu arte.

Leher eginda eta bularreko angina batek jota hil zen. Bere kristau sustapenak herrialde osoa berritu zuen, eta bereziki erlijiosoen belaunaldi bat, laster haren adierazle izan zena, "bigarren santua", P. Auguste Etchecopar, Saint-Palaisekoa. Garikoitzen santutasuna Lur osoan zehar isuri zen, bere ikasleak Frantzian, Ingalaterran, Italian, Espainian, Brasilen, Argentinan, Paraguain eta Uruguain barreiatuz. Santutasun emankorra izan zen, irradiazio lokal eta unibertsalaren bidez. Bere jaioterria, sakonki maitatu zuena, mundua eta Jainkoa maitatzen zituen santutasun bat izan zen. 

Garikoitzek sortutako Ordenako Buenos Airesera iritsi zen lehen misiolaria P. Gimon izan zen, zuberotarra, bera bezalako euskalduna. 1857an iritsi zen, beste lau misiolarirekin batera. Aita Gimon, Barkusekoa, hirurogeita lau urteko gizona zen. Entzuleak hunkitzeko gorputza izorratzen zuen odoletan jarri arte. Lehorreratu orduko, emigratutako euskaldunen atzetik joan zen. Horrela ez zuen zalantzarik izan Patagoniako barruraino sartzeko. Bere obraren neurrigabekeriaren aurrean, misiolari zaharrak ez zuen bere suhartasuna gordetzen. Hegoaldeko hamahiru probintzia ebanjelizatu nahi ziren, euskaldunak ugari baitziren. Aldi berean nahi zuen eliza bat, egoitza bat, ikastetxe bat, emigranteen klero indigena bat, herrialde zaharreko hizkuntza, eskolak eta, batez ere, misiolari gehiago ezagutuko zituena. Erlijio-praktiketatik urrun dauden hogei mila euskal herritar horietatik sei mila laster itzuliko dira. Igandero joaten zen P. Gimon San José de Floresera, euskaldun asko zegoen lekura. PPko herrikideek ziren Harbustan, Sardoy eta Larrouy laguntzen zioten. Inor ez zen Euskal Herrira itzuli. Denak erori ziren Argentinako zelaietan, erabat entregatuta, leher eginda hil arte.

  • ​BOURDENNE, P. Bastide. Vie et Lettres du R. P. Michel Garicoits. Toulouse, 1889
  • BUZY. Le Saint de Bétharram. Le bon Pére Garicoits (Tarbes 1954)
  • CROIDYS, P. Saint Michel Garicoits (Paris 1954)
  • MAINHAGUIET, A. Michel Garicoits. Le saint d 'Ibarre: sa vie, son oeuvre (Urt 1969)
  • MIÉYAA, P. Correspondance de saint Michel Garicoits (Tarbes 1959- 60), 2 libk.
  • L 'oeuvre de saint Michel Garicoits en Argentine ("Gure Herria". 1950)
  • ETCHEBERRY, J. B. Michel Garicoïts Sainduaren bizia eta bertuteak. Baiona, 1962
  • MOREAU, R. Histoire de l 'Ame Basque, Bordeaux, 1970 (748 orrialde)
  • MOREAU, R. La Religión des Basques, Baiona, 1964.

BEL (Bernardo Estornes Lasa)