Nafarroa Beherean, Adur ibaiaren mugakide den eremu batean izan ezik, Bonaparte printzeak bere Mapa egin zuenetik Baxenabarre izeneko euskalkian hitz egiten da euskara. Lapurterarekin eta zubererarekin antzekotasunak dituen euskalki hau, gaur egungo Nafarroa Behereko lurraldean ez ezik, Zaraitzu, Aezkoa, Luzaide eta Lapurdiko herri batzuetan ere hitz egiten da, hala nola Kanbo, Mendiondo, Makea, Ezpeleta eta abarretan.
| Ahatsa (Ahaxe) | Hiriburu (Saint-Pierre-d'Irube) |
| Abaurrea, Aiherra, Ainhize-Monjolose (Ainhice-Mongelos) | Irisarri, Irulegi (Irouléguy) |
| Aintzila (Aincille) | Isturitz, Ithorrotze, Itsasu (Itxassou) |
| Aiziritze (Aicirits) | Itzal, Itzaltzu, Izize, Izpura (Ispoure) |
| Aldude (Les Aldudes) | Izura (Ostabat) |
| Haltsu (Halsou) | Jatsu (Jatxou) |
| Altzieta-Bazkazane (Alciette-Bascassan) | Jutsi (Juxue) |
| Altzümarta (Sumberraute) | Kanbo, Kamu, Labetze (Labets) |
| Amendüze (Amendruix) | Lakarra, Landibarre (Lantabat) |
| Amorotze (Amorots) | Larresoro (Larressore) |
| Anhauze (Anhaux) | Larribarre (Larribar) |
| Armendaritze (Armendarits) | Larzabale (Larceveau) |
| Arberatze (Arberats) | Lasa (Lasse) |
| Arboti (Arbouet) | Lehuntze (Lahonce) |
| Arhantsusi (Arhansus) | Lekuine (Bonloc) |
| Arnegi, Aria, Aribe, Arrosa (Saint- Martin-d'Arrossa) | Lekunberri, Lohitzune, Luhuso (Louhossoa) |
| Arrueta-Sarrikota (Arraute-Charrite) | Lüküze (Luxe) |
| Azkarate (Ascarat) | Luzaide (Valcarlos) |
| Hazparne (Ahazparne, Hasparren) | Makaia (Makea, Macaye) |
| Baigorri, Banka, Bardotze (Bardos) | Martxueta (Masparraute) |
| Behaskane (Béhasque) | Mehaine (Méharin) |
| Behauze (Béguios) | Mendibe, Mendiondo-Lekorne (Mendionde) |
| Behorlegi, Beskoitze (Briscous) | Milafranga (Milafranga, Villefjranque) |
| Bidarrai, Bithiriña (Mithiriña, Beyrie) | Mugerre (Mouguerre) |
| Bunuze (Bunus) | Unaso (Oneix) |
| Buztintze-Iriberri, Duzunaritze, Domintxaine (Domezain) | Oragarre (Oragarre, Orègue) |
| Donaixti-Ibarre (Saint-Just-d'Ibarre) | Orbaizeta, Orbara, Oronoz, Ortzaize (Ossés) |
| Donamartiri (Saint-Martin-d'Arberoue) | Ostankoa (Orsanco) |
| Donapaleu (Saint-Palais) | Otsagabia, Hozta (a) |
| Donazaharre (Saint-Jean-le-Vieux) | Sartze, Suhuskune (Suhescun) |
| Donoztiri (Saint-Esteben) | Uharte (Uhart-Mixe) |
| Donibane-Garazi (Saint-Jean-Pied-de-Port) | Uhartehiri (Uhart-Cize) |
| Eaurta (Jaurrieta) | Urepele (Urepel) |
| Eiheralarre (Saint-Michel) Heleta (Hélette) | Urketa (Urcuit) |
| Elizaberri, Erripalda, Espartza, Ezterenzubi, Eskaroz, Ezpeleta (Espelette) | Urkodoi/Urko (Urcuray) |
| Gabadi (Gabat) | Uztaritze (Ustaritz) |
| Gamarte, Garaioa, Garralda, Garruze (Garroze, Garris) | Zaro, Zibitze (Cibits) |
| Gerezieta (Gréciette) | Zohota (Sussaute) |
| Gorza, Ibarrola (Ibarrolle) | Zuraide (Souraide) |
| Ibiltzieta, Igari, Ilharre, Iholdi, Iriberri (Villanuevs) |
1726-1727 bitartean Santiagora bidaia egin zuen erromes frantses batek, Guillaume Manierrek, XVIII. mendean populazioa euskaldun-hiztuna zenbateraino zen erakusten digu:"Irisarrin, erromes zahar bat eta biok kanpoaldeko etxe on batean etzan ginen, eta bertako jabeak, euskalduna zen guztiarekin (toute biscayenne qu 'elle était), frantses pixka bat lardaskatzen zuen...".Ez da euskara, ordea, Nafarroa Beherean hizkuntza ofizial gisa erabili zena, baizik eta gaskoia, Biarnoko ohiko hizkuntza eta Nafarroako zenbait herri, hala nola Bastida, Bidaxune, etab. Estatuen aktak, dokumentu zibilak eta elizakoak, Forua bera, hizkuntza erromantze horretan idatzita daude, eta frantsesak ordezkatu zuen, 1624an Nafarroako Parlamentua eratu zenean. Batzar Nagusietan gaztelaniak paper interesgarria du, eta batez ere elizaren dokumentazioan, Orreagako monasterioko Behe Aroko parrokia askorengatik; Donazarren, parrokiako erregistro zibileko aktak ez dira frantsesez idazten 1707ra arte. Baigorrin, artxiboen lehen katalogoa gaztelaniaz dago. Batzar Nagusietarako deialdia gaztelaniaz egiten da 1772ra arte. Euskara kargu ofizialetarako eskatzen zen, hala nola Kantzelaritzako kontseilari eta prokuradore nagusi eta notarioentzat. Paradoxikoki, euskarak Behe Nafarroaren kaleak betetzen ditu 1789an zabaldu zen iraultza-prozesu luzean; parrokiek, hiribilduek eta herrixkek Iraultzaren gorabeherei jarraitzen diete, aldarrikapenak, panfletoak, dekretuak eta abar euskaraz irakurriz. Wellingtonek berak ere bere aldarrikapenak herri euskaldun-hiztun itxira itzularazi beharra ikusten du. Bastidan, hasieratik gaskoien kolonian, euskara ez da inoiz gehiengoz hitz egin. R. Moreauk bere Histoire de l 'ame Basque-n 1843ko Donibane Garaziko dokumentu administratibo bitxi bat jasotzen du. Bertan irakur daitekeenez, "les pauvres seront instruits en basque el les riches en francais.." 1865ean, ministroak Behe Pirinioetako txosten bat irakurri zuen: "Euskal kleroak katixima euskal hizkuntzan irakasten jarraitzen duela adierazten da, eta horrek frantsesaren erabileraren hedapenari kalte egiten dio".BEL (Bernardo Estornes Lasa).