Mendebaldeko Pirinioetako herri gehienak haranetan kokatutako etxe multzo txikietan daude, batez ere mendixka eguzkitsuetan (eguterak), 400-800 metroko altitude bitartean. Ekialdeko muturrean, Atlantiko inguruko mendebaldeko baserrietan ohikoena den isolatutako etxea arraroa da (bordetan izan ezik).
Euskal Pirinioetako bizilagunak ondo ezagutzen du mendia; belaunaldiz belaunaldi bere artaldeak eraman ditu eta bere zuraren aberastasuna ustiatu du. v FAZERIA. Hura zeharkatzen jakin zuen, halaber, «beste aldeko» biztanleekin harremanak izateko, hala nola erromesen gida, kontrabandista, ganadu-saltzailea, tresnen erosle edo saltzailea, turista eta eskalatzaileen gida gisa besteak beste.
Esan beharra dago uren banalerroa ez datorrela bat euskal probintziarteko mugekin, ez eta ondorengo administrazio-, militar- edo merkataritza-barrutiekin (hispaniar-frantziarrak aduanak) ere; baizik eta bailaretan, aspaldiko barrutiak, gaizki itzulita bailara geografiko gisa egiten denean. Hala, Irati bailara (Nafarroa). ), uren banalerroaren hegoaldean, Frantziarena da eta Zugarramurdi eta Luzaide herriak, iparraldeko isurialdeko urak biltzen dituen eremua, Espainiarenak dira.
XVII. eta XVIII. mendeetan dentsitate handiko eremua izanik ere, azken mendeetan, eta, batez ere, azken hamarkadetan, emigrazioak eragindako despopulazioak —beste garai batzuetan Amerika erakargarri izatearen, hirietan eta behe-lurraldeetan bizi-baldintzak hobetzearen, industrializazioaren ondorioz- aurreko garaietan bizimodu indartsua arriskuan jartzen du. Ibilbide komertzialetatik urrun egotea, abeltzaintza tradizionalaren atzerakada (transhumantziaren desagerpena), nekazaritzaren errendimendu txikia, mekanizazioa eragozten duten zailtasun orografikoak dituen lurzorua, baso-ustiaketa hutsa nahikoa ez izatea, kultur eskaintzarik ez izatea, bereziki Hezkuntza arloan, euskal Pirinio garaia hustu egiten duten arrazoiak dira, Bidasoa inguruko aldean izan ezik, Gipuzkoako industriaren garapenak lagunduta.
Larreak uzteak basoek aurrera egitea eta giza habitata atzeratzea eragiten du. Fenomeno hori, XX. mendeko 60-70 urteetan bereziki larria, kezka publikoaren xede izan da. Azken aldian, Espainia Europako Ekonomia Erkidegoan (EEE) 1986an sartu ondoren, Europako Erkidegoko politika arazo horretara hurbildu da. Sartze horrek, besteak beste, eta zati handi bat piriniarra den mendiko eremu deklaratuaren garapen integralerako proiektuaren %35eko sorospena ekarri zuen. 1991n, EEEren lehentasunezko helburuetako bat enplegu-indize handiko eta garapen sozioekonomiko txikiko landa-eremuen garapena sustatzea izanik, Pirinioetako eta Aurrepirinioko bailaretako nahiz garapen-planek, elkarte honen Egitura Funtsen pentsutan, kostu osoaren %45,5eko laguntza izango dute.
Nafarroan, eremu horiek Pirinioetako eta Aurrepirinioko haranak hartzen dituzte, 4.154 km2 guztira (Foru Erkidegoaren %39,8) eta 68.075 biztanle (biztanleria osoaren %13,3). Nafarroako Foru Aldundiaren 1990-94 aldiko planaren ardatz nagusiak hauek dira: nekazaritza sektorea hobetu eta dibertsifikatzea, natur ingurunea zaindu eta aprobetxatzea, jarduera ekonomikoa dibertsifikatzea eta azpiegiturak hobetzea eta giza baliabideak sustatzea.
Lehen bi ardatz nagusiak, nekazaritza sektorearen egitura eta dibertsifikazioa hobetzea eta natur ingurunea zaindu eta aprobetxatzea, NBBEF-k finantzatzen ditu eta inbertsiorik handienak dira. Bestalde, jarduera ekonomikoaren dibertsifikazioa eta laguntzarako oinarrizko azpiegituren hobekuntza EGEF-ari dagozkio; EGF-a, berriz, giza baliabideen sustapenaz arduratzen da.
Lehenengo atalak 1.720 milioi hartzen ditu, horietatik 769 Europar Erkidegoarenak dira. Lau alderdi ditu ardatz: lursail-batuketa, ureztatze eremuak eta larreak sortzea eta nekazaritza jarduera aldez aurretik uztea. Lursail-batuketari dagokionez, 14.989 lursailetan jardutea aurreikusi da 2.416 lursail berri sortzeko. Horrek 507 milioi euroko gastua ekarriko luke, NBBEF-tik 220 milioi lortuak. Batez ere Anue, Erro, Imotz, Jaurrieta, Larraun, Olazti, Ollo, Orbaizeta, Ultzama eta Odietan kontzentratuko da. Ureztatze eremu berriak Ultzama eta Odietako haranetan egingo dira. Erkidegoaren ekarpena 264 milioi eurokoa izango da. Kontuan harturik Europar Erkidegoaren helburu diren eremuetan abeltzaintza sektoreak produkzio osoaren% 78 hartzen duela, larre berriak sortzea sustatuko da. Horiek guztiak herri-lurretan sortuko dira eta 527 milioi euroko aurrekontua izango dute, 232 milioi Europako Batasunetik etorriak. Hala, 1.079 hektarea hobetu eta 787 hektarea berri sortuko dira. Azkenik, nekazaritzako jarduera aldez aurretik bertan behera uzteak 77 milioiko kostua izango du, horietatik NBBEFeko 34 milioi izango direlarik.
Europako Erkidegoak azken aldian garrantzi berezia eman dio Ingurumenari buruzko atalak Europako ekarpen handiena bereganatu du: 882 milioi pezeta baso-berritzeari eta Pirinioetako natur parkeari laguntzeko. Baso-berritzea, funtsean, aspaldi jasandako sute larri batek bereziki kiskaldu zituen eremuetan egingo da. 2710 hektareatan bertako espezieak eta azkar hazten direnak landatuko dira. Jarduera honek 328.500 pezeta hektareako inbertsioa suposatuko du. Halaber, beste 1.700 hobetzea aurreikusten da. Izabako eta Orreagako parke naturalei dagokienez, interpretazio- eta ekomuseo-zentro bana eraiki nahi da, bisitarien kopurua %30 handitzea ekarriko lukeena.
EGEF-ek eskualdeko biztanleentzako errenta alternatiboak bilatzeko eta azpiegiturak hobetzeko ekintzak finantzatuko ditu. Hirugarren azpiprograma honek 1.153 milioi euroko aurrekontua du, 431 milioi Europar Erkidegoak emanak. Errenta alternatiboak landa-turismoan bilatuko dira ostalaritza plaza kopurua handitu egingo dira kanpinetan, hoteletan eta landa-etxeetan. Sustapen hau Turismo Departamentuak kudeatuko du eta Erronkari ibarrean funtzionatzen hasi da. Bestalde, azpiegiturak hobetuko dira telefono-linea berrien eta gas naturaleko instalazioen bidez. Halaber, nekazaritza eta elikagai ETEei laguntza ematea aurreikusi da, eskualdean mota horretako industriak sor ditzaten. Ezarritako azken helbururako, giza baliabideen sustapena, EGF-k 127 milioi euroko ekarpena du, kostu osoaren %45. Ildo horretatik, prestakuntza-ikastaroak antolatuko dira, gehienetan abeltzaintza eta nekazaritza gaiei buruzkoak.