Kotoiak. Gipuzkoako industrializazio modernoaren hastapenetan esnatu zen beste jarduera-adar bat kotoi-manufaktura izan zen, Kataluniako produkzioaren babesean, hazkundean eta berrikuntzan buru-belarri. 1841etik aurrera, elkarte- eta enpresa-espirituak bultzatuta, bere eskualdeko mugetatik kanpo hedatzen da, eta beste probintzia batzuetan inbertitzen du, besteak beste, Gipuzkoan -Algodonera S. Antonio de Vergara-, non bi aurpegiko indiano urdinak egiten hasi ziren 1844an. 1845ean, Brunetek Lasarteko kotoi-fabrika sortu zuten. Lehen ehun-instalazio horiek izan ziren industria-adar horretako ehun-eragiketak osatzen zituzten beste batzuen agerpenaren atarikoa: estanpazioa eta tindaketa Bergaran, iruteak eta ehunak Pedro Lasagabaster, Fernández y Sobrino, Hilería Muguerza, La Algodonera Guipuzcoana. Kotoizko ehun eta estanpatuak. Enpresa horietan ez ziren paper-fabrikan egin ziren kontzentrazio finantzarioak eta materialak eman. Kotoiaren manufakturaz gain, artile- eta jute-ehunak egiten ziren Tolosan (zapi meheak eta mantak), Azpeitian (ehun makurrak), Errenterian eta Zarautzen. Eta antzinako establezimenduek iraun egiten zuten, artisau-teknika eta -sistemekin, hala nola alpargata-establezimenduekin, Azcoitian; oso produkzio mugatua zuten, eta enpresak baino gehiago artisau-lantegi trebeak ziren. Nolabaiteko garrantzia duen ehun-zentroa Vergara izango da. 1920an, probintzia horretan 19 kotoi-fabrika zeuden, 6 artile- eta zeta-fabrika, eta 42 beste espezialitate batzuetakoak. Adar horretan manufaktura-zentroak ugaritu eta sakabanatu ziren. Fabrika handiak Kataluniako hiriburuak sostengatzen zituen, eta eskumen horren ondorioz, Donostiako kapitalistek ez zuten sektore horretan inbertitzera jo, papergintzan egin zuten bezala. Altzari eta elikadurako jarduerek garrantzi handia izan zuten. Lehena Oria ibaiaren arroan garatu zen, gero Urolaren arrora zabaltzeko, eta bigarrenaren adierazgarri nagusia Oñatiko gaileten eta txokolatearen fabrikazioa izan zen.