Gipuzkoako industrializazioa. Gipuzkoan, industrializazio modernorako urratsak ezaugarri desberdinak izan zituen Bizkaiarekiko. Probintzia hori atzean gelditu zen prozesuan, ez baitzuen burdin mineralik eta harrizko ikatzik industria-garapenari ekiteko. XIX. mendearen lehen erdian, Gipuzkoako burdinolek, XVIII. mendean armak, lanabesak eta aingurak fabrikatu eta esportatzearekin batera, baxelak eta ehun-manufaktura eraikitzearekin batera, behera egin zuten, Euskal Herriko gainerako burdinolek bezala, landare-ikatza garestitu eta meategi errentagarriak agortzen diren heinean, eta, ondorioz, produktua ez zen hain lehiakorra, eta hornidurarako kanpoaldearen mende zegoen. 1860tik aurrera burdinolen kopurua jaitsi egin zen, eta Bizkaian, berriz, burdin produkzioa handitu egin zen industria handiagoetan. Probintzia honek metal ferrikoa gero eta merkeago lortzeko dituen abantailek metal horren produkzioaren zati handi bat uztera behartuko dute Gipuzkoa. Garai hartako kroniketan ageri denez, 1881ean burdinolak erabat geldi egon ziren. XVIII. mendean industria berritzeko saiakerek forma hartu zuten "Real Sociedad Bascongada de Amigos del País" sortu zenean. Elkarte horrek ikerketa sustatu zuen, baina ekimen hori ez zen sortu sorkuntza modernoetan, eta Bergaran eraiki zen labea desagertu egin zen jarraitasunik lortu gabe. XIX. mendeko lehen hamarkadak oso gogorrak izan ziren, batez ere 1800etik 1814ra bitartean Gipuzkoak gainbehera orokorra izan zuen: frantziar okupazioa, hiribilduak eta herriak suntsituta; Donostiak 1813an izandako sutea, XVIII. mendean loratzen ari zen merkataritza baten egoitza, eta gerra karlistak geldiarazi egin zuten industria. 1841etik aurrera, bakea sosegua izan zen, eta aduanak Pirinioetara eramateak suspertzen hasi zen; izan ere, horrek industriaren garapena babestu zuen, barne-merkatua ireki eta atzerriko produktuak sartzea zaildu baitzuen. Hori har daiteke Gipuzkoako gaur egungo industrializazioaren abiapuntutzat.