Ikus dezagun orain zer proposatzen zuten erakunde horiek. Espainiako taldeari erreparatzen badiogu, hiru dira Amerikan garatu zituzten erakunde nagusiak – klubetatik eta bankuetatik kanpo –: Ongintza Elkarteak, Elkarren Sorospen Elkarteak eta Eskualde Zentroak. Ikuspegi baten arabera, lehen erakunde etnikoak erantzun edo konponbide gisa sortu ziren emigrazioaren segmentu onuragarrienetik, migrazio-fenomenoak berak eragindako desorekak konpontzeko eta gizarte-prestazio premiazkoenak asetzeko alternatiba publikorik ez zegoelako. Baina ez ziren kontingentzia horiei emandako erantzun bakarra izan; immigrazioko segmentu behartsuenek eta ugarienek ia aldi berean eman zuten eurena, elkartasunean eta elkarrekiko laguntzan oinarritua zegoena: elkarri laguntzeko elkarteak. Gaia aztertzen ari zen Llordén Miñambres autorearen arabera, Amerikara iritsitako emigranteen gutxiengo batek baino ez zuen lortu posizio ekonomiko erosoa lortzea edo aberastea; aldiz, emigrazioak eragindako desoreka handiek eragingo lieke kanporatutako gehienei. Badakigu, nahiz eta gai horiek eztabaidatzeko lekurik ez izan, Ameriketarako emigrazioaren azken emaitzei buruzko edozein orokortzek – koiunturak, berariazko lanbideak, eremu geografiko mugatuak kontuan hartu gabe – okerreko emaitzak ekarri dituela.
Bestalde, emigrazioaren sektore ahulenak Argentinako Estatuak eskaintzen ez zituen baliabideak norbera asetzeko elkartu zirela pentsatzea ikuspegi idilikoa da. Ikusten diren erakundeetako zuzendaritza batzordea -eta talde etnikoa- edozein izanda ere, kideak oso posizio erosoa lortu zuten pertsonaiak ziren, bai behintzat gutxien babestu den sektoretik ateratzea. Baina itzul gaitezen erakunde haiek eskaintzen zutenera. Ongintzako gizarteek eskaintzen zuten soluzio ez-eraginkorra, polarra izateaz gain (benetako etxegabetze-kasuak), langabezian diruzko laguntza txikiak, laguntza medikoa eta oso luzeak ez ziren ospitalizazioak ere izaten ziren; etxegabetzeak edo desiragarriak ez zirenak aberriratzea eta hildako herrikideen ehorzketak eta hiletak antolatzea.
Pentsa dezagun une batez mutualitateek eskainitako laguntza-pakete horietan. 1880/90 arte ondo funtzionatuko zuen Rosario edo Buenos Aires bezalako hiri handietan, baina nekez Tandil edo Loberia bezalako herrietan, non mediku bat edo bi zeuden biztanle guztientzat. Tandilen, 1864an, eskualdeko lehen medikua ezarri zen. Bere ekintza laster nabarmena izango da, ez bakarrik sasi sendatzailearen gaineko praktikaren aurrerapenagatik, baita higiene- eta osasun-neurrien bidez ere, adibidez, Udalak 1868/69ko kolera-epidemian hartutako xedapenetan islatzen den bezala. Ordutik aurrera, fakultatibo berriak sartu ziren (Pere, Lizarralde, Fidanza eta Cela). 1880. urtean sortu berria da San Juan Asiloa, tokiko logia masoniko batek sortua, gaixoak doan tratatzeko. Establezimendu horrek ez zuen baliabide egokirik bere lana betetzeko, eta hori etengabe arduratuko zen tokiko egunkariari ohartarazteaz. Uste dugu, medikuntzari dagokionez, herri natibo eta etorkin haietan zeuden mediku apurrak zeuden lekura joaten zirela, eta haien mendeko ziren Elkarrekiko Sorospen Elkarteek sortutako gastua konponduko zutela.
Dena den, euskaldunak -beste aukerarik gabe- mediku bati kontsultatzera joaten zirenean, eta ez bazuen krediturik, hori, auzokide baten, merkatari baten edo hoteleko baten maileguak salbatzen zuen; eta hotel berean -ikusiko dugun bezala- derrigorrez atsedena hartuta egoten bazen, edo senide bat zaintzen, eta zerbitzua ahal zuenean ordainduz, ez da zaila ulertzea erakunde horien gizarte-zerbitzuen arrakastan – adibidez erromerietan – jarritako enfasirik handiena.
Orduan pentsatu eta argitu behar dugu zein izan den gure azterketa-aldian euskaldunak beren kolektibitateko kide izatearen zentzua. Montevideoko (1875) eta Buenos Airesko (1877) euskal etxeen sorrera-data zela eta, ahalegin handirik gabe imajina daiteke motibazio nagusia politikaren alorretik etorri behar izan zuela, hain zuzen ere bigarren karlistaldiaren galeratik. Hala ere, neurri batean hori egia bada ere, beste autore batzuek ohartarazi dute errepikatu egin dela – ikerketa gehiagorik gabe – Sabino Aranak sortu eta antolatutako euskal mugimendu abertzaleak Amerikako euskal kolonietan ezarpen aitzindaria izango zuenaren ideia ia modu axiomatikoan finkatzearen ideia, Arana Bizkaian lehen urratsak ematen ari zen une berean edo are lehenago. Euskal amerikarren arteko nazionalismoa ez litzateke 1903. urtea baino lehen kokatu behar. Hainbat gertakari, hala nola grafiaren aldaketa iradokitzaileak -La Vasconia La Baskonia ordez-, Irrintzi bezalako argitalpen batzuk eta nazionalista talde bat lurralde hauetara iritsi izana, orduan bere presentziaren elementu zehatzak dira. Hortik ondoriozta daitekeenez, lehenago – eta agian asko geroago – euskaldunek Espainiako eta Frantziako erakundeetan parte hartuko dute. Hala eta guztiz ere, Rio de la Plata-n euskal nortasun kolektiboa "eraikitzeko" saiakerak (Laurak Bat edo Zazpiak Bat bezalako erakundeez ari gara) aldi berean aurkezten dira, Euskal Herriko lehen mugimendu abertzaleen aurrekoak ez badira ere.
Esan dezakegu, oker ez egoteko beldurrik gabe, XX. mendea ondo sartu arte euskal gutxiengo batek bakarrik utzi ziola Espainiako edo Frantziako erakundeetan parte hartzeari, baita Euskal Herriko beste eskualde batzuetakoak zirenetan ere. Euskaldunek erakunde horietan parte hartzea errealitate bat zen Bonaerko probintziako ia toki guztietan. Loberian, adibidez, Asociación Española de Socorros Mutuos elkartea 1894ko urtarrilaren 4an sortu zen; bere lehen batzordea Fermin Elizatek (Presidentea), Juan Jauregizarrek (Diruzaina), Kanuto Bilbaok (Idazkaria) eta beste espainiar batzuek osatzen dute. Sociedad Francesa de Socorros Mutuos elkartea 1908ko uztailaren 14an sortu zen, eta Juan Soarnet, Juan Uranga eta Bernardo Laborde fundatzaileen artean zeuden.