Hizkuntza, pentsa daiteke, leku berrian etorkinen kohesiorako beste elementu mobilizatzaile bat izan zitekeela. Uste dugu hori ez dela Argentinako euskal gehiengoaren kasua. Horrek ez du esan nahi hizkuntza-arazoak dituzten euskal etorkinen zatirik ez zegoenik. Eragozpen nagusia da ezinezkoa dela hizkuntza-arazo larriak dituzten edo ez dituzten euskaldunen ehunekoak zenbatestea. Hizkuntza euskaldunen artean funtsezko hurbilketa mekanismoa izan zela defendatzen dutenen argudioak analfabetismo-portzentaje altuen ingurukoak dira (gaztelania ikasteko modu bakarra eskoletara joatea zela diote) etorkinen artean. Kontraesanean, probintziako hainbat lekutarako euskal alfabetismoaren ehunekoetan, irakurtzen eta idazten dakiten euskaldunak dira nagusi. Baina hori gutxi balitz bezala, ez gatoz bat gaztelania Euskal Herriko Eskoletan bakarrik ikas zitekeela esatearekin, ezta herrietatik kanpo bizi zirenak jende zakarra, sorgortua eta mundutik isolatua zirela esatearekin ere. Lehenik eta behin, "ikaskuntza" eremua pertsonen arteko harremanetik etorriko zen, bai herrian, bai beste leku batean. Bigarrenik, Euskal Herriko geografia zela eta, nekazariak herrira joan beharrean, herriko jendearengana joan behar izaten zuten. Pentsa dezagun artzain-transhumantziaz, arrain freskoaren salmentaz, merkataritzaz, azokarako lehiaz, urteroko jai ugariez eta abarrez. Bizkaia eta Gipuzkoa, eremu kanporatzaile nuklearrak, 1870. urtetik aurrera lan-polo bihurtu ziren, eta penintsulara hurbildu ziren, gaztelaniari gogor eutsiz. Amerikarekiko merkataritza-tradizioa (XVIII. mendetik aurrera) eta Aduanak 1841eko kostaldera lekualdatzea dira hemeretzigarren mendeko ustezko mapa euskaldunaren (batez ere penintsulakoa) aurkako beste pisuzko elementu batzuk. Joan den mendeko Euskal Herriaren hizkuntza-indarra ahultzen duten beste elementu batzuk -ez txikiagoak- gaztelaniaz argitaratutako egunkari kopurua dira, baita dokumentu guztiak ere -euskaldunen adierazpenak barne-, eta baita bidaia-agentzien kartelak ere, "euskaldun" haiek irakurtzeko prestatuak eta arrakastatsuak zirenak. Horrek ez du ukatzen behin Amerikan euskaldun batzuek -batez ere frantsesak- hizkuntza-zailtasunak zituztela.
Baina gauza bat da onartzea etorkin euskaldun batzuek laguntza eskatzen zutela norabait iristeko edo sinatu aurretik dokumentu zehatz bat irakurtzeko, eta beste bat, oso bestelakoa, euskararen ezagutza funtsezko datu gisa aurkezten zaigula etorri berrien elkartasun-loturak ezartzeko orduan: beren ingurune naturaletik erauzia eta dena (hizkuntza, ohiturak, idiosinkrasia) arrotza zitzaien lurralde batean transplantatua. Horrek Estatu Batuetan euskaldunekin gertatutakoa islatu lezake gehienbat, baina ez Argentinan edo Uruguain. Hizkuntzak sortzen zizkien arazoak ez ziren kolektibitateari berez kohesionatzeko bezain larriak, ezta hain hedakorrak ere, eta are gehiago, erakundeen eraketan eragiteko. Kontuan izan behar da, halaber, euskal hizkuntzak -euskarak- hainbat eskualde-euskalki aitortzen zituela, eta horrek leku berrian gaztelaniaren ikaskuntza osatzeko aldez aurreko joera zehaztu ahal izan zuela. Hori frogatzen duten edo ez duten iturri zuzenik ez dagoen arren, badira gure argudioari eusteko adierazleak. Euskaldunek aldi horretan izan zuten mugigarritasun geografikoa erreferentziatzat hartuz gero, badirudi ez zutela – iparraldeko herrialdean aurkitu ahal izan zuten bezala – oztopo linguistiko edo kultural gaindiezinik aurkitu.
Pentsa dezagun, halaber, zenbat euskal langile aritzen ziren bezeroarekiko harremanaren araberako zereginetan (ostatuak, merkataritza). Beste adierazle gehigarri bat euskal herritarren esku-hartze goiztiarraren ondorioa da, aztertutako edozein herritan auzo-batzorde osatzen baitzen, baita Espainiako Elkarrekiko Sorospen Sozietateetan parte hartzeagatik ere. Gogoan izan behar da ere, urrutira joan gabe, La Vasconia aldizkari baten agerpena, euskal kolektibitatea herrialde osoan hartzaile zuena, 1893an agertua. Ia osorik gaztelaniaz idatzita dago; pentsatzekoa da Jose Uriarte editoreak nahiko ondo ezagutzen zituela kontsumitzaile potentzialen irakurketa-aukerak. Gerta zitekeen, halaber, euskaraz hitz egiten zuten euskaldunek -eta askotan elebidunak ziren- normalean ez jakitea idazten, eta fenomeno hori ia gaur egunera arte iristen da. Horrek azalduko luke, gure ustez, gaztelaniazko testu, egunkari eta iturri askoren presentzia, Euskal Herrian edo Argentinako panpan euskal mapa murriztu beharrik gabe.
Hala eta guztiz ere, pertsona ospetsuak izan ziren kolektibitatearen barruan, iritsi berrientzako erreferentzia eta kohesio puntu bihurtu zirenak; horietako batzuek hizkuntza-arazoak izan zitzaketen. Esate baterako, Crescencio Etxebarriaren kasua. XIX. mendearen amaieran, bere herriko, Bermeoko, herrikideek kale bati bere izena jarri zioten Amerikan emandako zerbitzuengatik. Bestalde, Tolosako (Gipuzkoa) jendea Sarasolaren gomendio batekin etortzen zen, Antonio Irazuk Buenos Airesen orientazioa eman ziezaion; Jose Maria Aldasorok, berriz, 1886an herrialdera iritsia, bulego bat jarri zuen Buenos Airesen, eta han hartzen zituen euskaldun iritsi berriak, non kokatu ez zekitenak. Etxebarria, Irazu eta Aldasoro erreferentzia garrantzitsuak izan ziren herrialdera iristen ziren euskaldunentzat, baina, haien tratu labur eta iheskorragatik, ez zuten Graciano Aizager euskal herritarra bezalako erreferentziazko "lider" iraunkor baten eragin bera herrikideak Tandilen integratzeko prozesuan.