Herrikideen arteko ezkontzak, zalantzarik gabe, lehentasunezko tratamendua merezi du. Kultur aniztasuna sostengatzen saiatzen diren ikuspegi berrien funtsezko faktore bihurtu da – azkar integratzeko oztopo gisa –. Egia esan, emaitzak ez dira homogeneoak. Oro har, endogamiak talde nagusienetan eta hiri-eremu garrantzitsuetan funtzionatuko zukeen (Kordoba eta Buenos Aires), baina ez hainbeste herri txikietan edo landa-herrietan (Tandil edo Nekotxea). Baina, aldi berean – baita lan horietako batzuetan ere –, etorkinen portaeran ezkontzeak izan ditzakeen eragina eta arrazoiak beste ikuspegi batzuetatik aztertu dira berriki. Endogamia-indize altuak migrazio-aurreko fase batean ezarritako familia- eta pertsonarteko gizarte-sareen ondorio izango lirateke, beste solidaritate batzuetatik eratorritakoa baino lehen, hala nola talde nazional bereko kide izatetik sortzen ari diren elkartasunetatik.
Bestalde, ezkontza-hautaketari buruzko azterlanek migratzaileen integrazio-prozesua sinplifikatzera jo dute neurri batean, beste aldagai batzuk alde batera utzita; oso eztabaidagarria da nazionalitatea analisi-irizpide nagusi gisa erabiltzea, faktore sozialek, batez ere okupazioak eta bizilekuak, duten rola kontuan hartu gabe. Nolanahi ere, hainbat erantzun eman ditzakegu nazio kideen arteko bikote-bilaketa azaltzeko. Instalatu ondoren bikotekideari deitzera bidaltzen zutenetatik kanpo, beste modu bat izan zitekeen herritar batekin ezkontzea leku berriarekin ez konprometitzeko. Segur aski etorkin gehienengan itzulerak ezkutuan iraun behar zuen, eta euskalduna ez zen edo bertakoa zen etorkin batekin ezkontzea jabetza bat eskuratzea bezain bizkorra zen errotzea. Horrekin oso lotuta, Euskal Herrian aurretik zeuden bikoteak berriro elkartzeak osatuko zuen Argentinan aurki ditzakegun ezkontzen ehuneko handia. Era berean, litekeena da – emigratzen zuten adin laburra zela eta – bikote asko ezkongairik gabeko gutunen bidez ezartzea. Familia-estrategia horiei buruzko erreferentziak aurkitu ditugu, baserrien errentagarritasunari eusteko ez ezik, ezkonsari handiagoa lortzeko ere.
Baina zuhaitzak basoa ikustea eragozten ez badigu, hau da, etorkinaren jarraipenak eszenatokiaren eta gainerako zerrendaren perspektiba galtzen uzten ez badigu, interesgarria da gaiari buruzko azken ondorio batzuk aipatzea.
Familiak "presioa" egiten du portaera endogamikoago baterantz, edo, bestela esanda, familiak soziabilitate-aukerak biderkatzen ditu, halako moldez non, norbanakoa eremura iristen denean, sare batean sartuta egoten den, non kontaktuak, oinarrizkoak diren, baina ez soilik, nazio berekoak dutenekin. Bestela, iristen den gizabanakoak hutsetik baino ez du soziabilitaterako espazio bat izan behar, eta, beraz, argentinarrekin harremanetan jartzeko aukerak handiagoak dira. Atal honetan aurkezten ditugun koadroek ideia horiek berresten dituztela dirudi, kasu bakoitzean sexu-ezaugarriaren, egoera zibilen eta endogamiaren ehunekoak kontuan hartuta. Baina argi dago, halaber, horrek modu desberdinean funtzionatuko zuela Loberia eta Tandil bezalako eszenatokien edo Buenos Aires hiriaren arabera.
Zalantzarik gabe, hiri handietan jarrera endogamikoetarako joera handiagoa izan behar zuen. Han, auzotar rolaren ahuleziak eta ia eremu guztietan parte hartzeko aukera urriek presio handiagoa egin behar izan diote herritarrekin hurbiltzeko mekanismoen bilaketa intentsiboagoari. Litekeena da han ere erabat funtzionatzea aurretik planteatutako familien rolak; ez da kasualitatea, bestalde, hiri handietan garai hartako erakunde euskaldun apurrak jaio izana. Probintziaren gainerakoan, ostatuak edo biltegiak eta erromeriak, herrian bizi zirenentzat behinik behin, ia derrigorrezkoak izan behar zuten. Handik euskal emakumeekin bikotea osatzera -halakorik izanez gero- tarte laburra zegoen.Baina herrikideen arteko ezkontzak ehunekotan esanguratsuak izan arren, ez da nahikoa baldintza integraziorako oztopoei buruz ondorioztatzeko. Etorkinek ez zuten gaur egun ematen diogun komunitate-irudia. Euskal Herria arrazionalki eta estrategikoki uzteko jarrerak, Amerikan aurrerapen materiala bilatuz, emozionalki eszenatoki berrian leku bat azkar onartzeko eta, aldi berean, indibidualismoa suspertzeko prestatzen zituen. Euskal fluxuaren osagai garrantzitsua den bigarrenaren pentsamoldearentzat espero daiteke hori, Euskal Herrira itzultzea ia pentsaezina baitzen.
Bestalde, ezkontzak ez zuen zehazten – kolektiboaren pertzepzio-prozesuan jardun zezakeen arren – bikote berri bakoitzak ingurunearekiko harremanean jarraitu beharreko norabidea, asimilaziorako bidean. Ezkondu ondoren, euskaldun bikoteak egunerokotasunera itzuli behar zuen; Pirinioetatik bazetozen, gazteleraz azkar hitz egin, erosketak egitera joan eta beste jende batekin lan orduak partekatu; mezatara joan edo ez, bizilagunak agurtu, seme-alabei eskolaraino lagundu eta Udalbatzarekin bere paperak eguneratu. Oso litekeena da, halaber, beren ezkontza-libretak ez eragoztea kaleak argitu eta tenplua amaitu nahi zuen batzordeko kide izatea, ezta lankide baten alabaren ezkontza-lekuko gisa irtetea ere. Zoritxarrez, zentsu-iturriek ez dute probintzia-jatorria berreskuratzen laguntzen. Argi dirudi euskaldunek, ahal zuten neurrian -emakumerik bazegoen edo deitzerik bazeukaten-, nahiago zutela beren bikoteak beren Euskal Herri txikiko (penintsulakoa edo kontinentekoa) jendearekin eraiki; baita ere euskaldunek beren bikoteak beste nazionalitate batzuekin (uruguaitarrak, argentinarrak) hain kopuru handian formalizatzen zituztela, Pirinioez haraindiko pareekin baino.
Azkenik, euskaldunek ere aukera ematen dute egiaztatzeko bikotea aukeratzeak nolabaiteko korrelazioa zuela "emakume/gizonen eskaintza eskuragarriarekin". 1870 inguruan, Buenos Airesko portutik barrualderantz urrundu ahala, adibidez Tandil edo Loberia, euskal ezkontide baten kasuen kopuruak gora egin zuen, Pirinioetako bi hegaletako euskaldunen arteko endogamiak gora egin zuen bezala -beste aukerarik ez zegoen-. Hiru hamarkada geroago, ezkontzarekiko euskal portaerak aldaketa batzuk izan zituen. Lehenik eta behin, ikus daiteke, espazioaren homogeneizazioarekin batera, nabarmen handitu dela ezkontide bakar bat euskalduna den kasuen kopurua, eta horrek jokabide exogamikoagoak islatzen dituela. Bikoteak orain espainiarrekin eta natiboekin konformatzen dira, eta neurri txikiagoan frantsesekin; ekialdeko eta italiarren kasu gutxi batzuk ere badaude.
Itxura guztien arabera, euskal etorkin-taldearen osaerari buruzko datuek erakutsi digutenez, emakumeak oso gutxitan joaten ziren noraezean; beste modu batera esanda, horietako gehienak gutxi gorabehera aldez aurretik itundutako helburu zibilarekin etortzen ziren. Bere ezkongaia ezagutzen ez bazuen, ez da zaila imajinatzea bere anaiak, lehengusuak edo osabak, bila joan behar zuenak, haiengatik egingo zukeela.
Baina erroldako zedulen arabera euskaldunen arteko ezkontzen ehunekoak aztertuz gero, endogamia-sentsazio handia dagoela esan daiteke, baina hori are erlatiboagoa da bikoteen osaera xehetasunez aztertzen denean. Adina da bereizgarri gisa aurkezten zaigun lehenengo elementua. Nazioen arteko ezkontzen zati handi bat 40 urtetik gorakoei dagokie, eta euskaldunen eta natiboen arteko ezkontzek adin gazteak erakusten dituzte (20 eta 30 urte bitartekoak). Argentinara oso gazte edo haur direla iritsi direnek arazo handiagoak dituzte -edo ez zaie interesa- emakume euskaldun bati deitzera bidaltzeko bikotekidea osatzeko? Edo gertatzen al da XIX. mendearen amaiera aldera -gero areagotuko den arren- immigrazio-fluxua ahuldu egin zela eta euskal gazteak ez daudela sare sozial etnikoekin oso lotuta, haien adinekoak egon ziren bezala? Erantzunaren zati bat jokoan dauden beste bi elementutan dagoela dirudi: agertokia eta lanbideak. Itxura guztien arabera, aktoreak mobilizatzen ziren espazioak pisu handia zuen bikotea aukeratzeko aukeretan. Gure sentsazioa da lan egiten zuten euskaldunek, edo gutxienez maiz herria bisitatzen zutenek, aukera handiagoak zituztela sare sozialetan parte hartzeko -euskaldunek kontzienteki edo oharkabean ehundutakoak- eta beren egunak herrikide batekin amaitzeko. Euskaldun eta natiboen bikote gehienak landa-eremuetan bizi dira. Azpimarratzekoa da gizonak esne-saltzaile, abeltzain edo landa-eremuaren kargu diren kasuen kopurua. Gizartean parte hartzeko aukera gutxi dituzten lanak al dira, herrikideengandik zein bertakoengandik isolatuta daudenak?
Baina aurreratu dugun bezala, ziur gaude ezkontzen neurketak – beste portaera batzuetatik isolatuta – ezin digula etorkinen gizarteratze-esperientzien azken emaitza egokia eskaini. Zentsu-zedulek, analisi honetarako iturri gisa, aldeko eta kontrako elementuak dituzte. Oztopo nagusia da errolda egileak arbitrarioak direla etxebizitza bakoitzean datuak hartzeko, eta horrek zailtasunak ematen dizkio bikoteak berreraikitzeko uneari. Baina baditu abantaila batzuk, parrokiako ezkontza-liburuetan aurkituko ez ditugunak. Legearen eta aldarearen aurrean formalizatu ez dituzten bikoteak berreraiki ditzakegu, bikote horietan agertzen ez direnak. Bikoteen eraketan mekanismo batzuk ere suma ditzakegu. Nabarmena da — tradizio euskaldunaren ondorio da — ezkontza horietako askorekin bizi diren koinatu ezkongabeen kopurua; halaber, deigarria da inguruan bizi diren abizen errepikatuen kopurua. Horrek argi eta garbi adierazten du katean immigratzeko mekanismoa; baina, era berean, aditzera ematen du bikote asko etxebizitzen hurbiltasunagatik edo senideen aurkezpenagatik konformatzen zirela.
Azkenik, hogeita hamar urtean zehar — ezkontza-liburuak erabiliz — ezkontzarekiko euskal portaera ikusteak ere fenomenoaren zati bat ulertzen lagun diezaguke. 1850 eta 1880 artean, "del Tandil" euskaldunak 339 estekatan lotuta agertzen dira, ezkontide edo lekuko gisa. Esanguratsua da 67 kasutan ezkontide eta lekuko guztiak euskaldunak direla; 27 aukeratan, biak ezkontideak eta lekuko bat; eta beste hainbatetan, ezkontide bat eta bi lekukoak. Zifra horiek, lekukoak bakarrik euskaldunak diren 35 kasuek edo ezkontide bat eta lekuko bat euskaldunak diren 30 estekek bezala, badirudi nolabaiteko "endogamia" adierazten dutela euskal komunitateko kideen artean. Baina, aldi berean, eta nazio bereko diren arteko ezkontzek nahitaez integrazioa ahultzen ez zutenaren ideiaren alde eginez, 100 euskal herritar baino gehiago agertzen dira Argentinako ezkontideen lekuko gisa eta, neurri txikiagoan, beste nazionalitate batzuetakoen lekuko gisa. Laburbilduz -batez ere formazioan dauden herrietan- ez da kontraesankorra atzerritarrek gizarte hartzailearekin integrazio "azkarra" izatea, nahiz eta hori ezkontza-jarraibideetan islatzen ez den, horiek endogamikoak baitira.