Santa Engrazia ospitalea.
Gaur egun Santa Engrazia bezala ezagutzen dugun herria Zuberoa Garaiko mendien baitan dago, Zuberoa, Bearno, Aragoi eta Nafarroako mugetatik hurbil, eta garai batean Urdatx izena zuen eta Santa Magdalenari eskainitako eliza bat zuen (Foix, 1922 eta 1923). XI. mendearen erdialdean, Urdatx izena Santa Engrazia Portuko izenagatik ordezkatu zen. San Agustinen kalonje erregularrek kolegiata bat sortua zuten han, zeinaren elizak Santa Engraziaren besoaren erlikia baitzuen. Elezaharrak dioenez, birjina lusitaniar santu honek martirioa jasan zuen Zaragozan 300. urtearen inguruan, eta bere erlikiak han gurtuak ziren. Baina, lapur batzuek bitxiz beteta zegoen besoa moztu eta Euskal Herrira ihes egin zuten. Beren altxorra aurkitu zuten basoan lurperatu zuten, egunero leku honetara belaunikatzera joaten zen zezen bati esker (Menjoulet, 187. or.). Bertan zuloa egin zuten eta elizan jarri zuten erlikia aurkitu zuten. Harrezkero, erromes-leku bihurtu zen. Kontua da komentuak ospitalearen izena zuela eta behartsuak eta erromesak hartzen zituela. Azken hauek Erronkari haranera irits zitezkeen eta, Leireko monasteriotik, Gareserako bidea jarrai zezaketen.