XVIII mendeko Euskal Herriko historialari eta pentsalari ilustratuetan hain pentsamolde arrazionalistaren jabe zen Oihenartek, badirudi ez zuela izan eragin zuzenik. Larramendik aipatu zuen baina hein batean alboratuz.
Iparraldean Jean Philippe Belak (1709-1796 landu zuen euskaldunen historia eta zuberotar honen izkribuetan agiri da lehendabizikoz zazpi herrialdeetako Euskal Herriaren nortasuna.
"On divise les Basques en sept provinces ou païs particuliers dont les quatre les plus considérables, divisées des autres par les Pyrénées, sont soumises à l'Espagne... Haute Navarre, le Guipuzcoa, la Biscaye et l'Alava. Les trois autres qui sont la Basse Navarre, la Soule et le Labourd situés en deça des monts dependent de la couronne de France".
Ildo beretik aipagarria Essai sur la noblesse des basques, Jean-Baptiste Sanadon (1729-1796). Azkenik aipatu Jusef Egiategiren lanetan historiak duen garrantzia bereziki Larrremendiren eragina iparraldera ere hedatu zela.
Hegoaldean, Xabier Muniberen eraginez sortu zen erakunde sozial berria eta bertako kide ziren Euskal Herrialdeetakoek gehi Ameriketan edo Europako beste erresumetan bizi zirenek "bascongado" izatearen harrotasuna eta nortasuna erakusten zuten. Euskal Herri Adiskideen elkartean (Real Sociedad Bascongada de Amigos del País) hasieran gogoeta sozialak, historikoak eta politikoak egiten saiatu ziren, baina aurrerantzean gai hauek bazterturik ageri dira, zientzia aplikatuen eta teknologi gaien mesedetan. 1765eko apirilaren 18ko Herri Adiskideen batzarrean elkarteko idazkariak, M. Olasok memoria bat agertu zuen izenburu honekin: Instrucciones para escribir la Historia Nacional, hau da, txostena besteak beste Historia de nacion vascongada idazteko plangintza zen, Euskal Herriko hiru probintzietara mugaturik, Bizkaia, Gipuzkoa eta Arabara. Giro berean beste txosten baten asmoa azaldu zen: Plan del discurso previo a la Historia Nacional de las tres provincias bascongadas eta Landazurik idatzi zuen Historia General del País Vascongado comprendido en sus tres Provincias. Horrez gain, Espainiako Historiako Erret akademia hasi zen Euskal herriko iraganaz arduratzen. Bizkaian Juan Ramon Iturrizarren historia aipatu behar dugu eta Gipuzkoan Manuel Larramendi. Azken honek mito historikoak defenditzen zituen bereziki tubalismoa, kantabrismoa eta euskararen antzinatasuna.