Kontzeptua

Euskal Ahozko Literatura

Errefrauak esaldi laburrak dira, batzuetan hitz solteak baino ez, herri jakituria jasotzen dutenak hainbat arlotan. Esaldi erritmikoak izaten dira, soinu eta esanahi-jokodunak.

Euskaraz izen bat baino gehiago daukate: errefrau, esaera zahar, errefain, esakune, esaera, erranairu, erran zahar, zuhur-hitz, errapu, atsotitz.

Gaur egun ezagutzen den lehenengo errefrau bilduma Refranes y sentencias comunes en bascuence, declaradas en romance con números sobre cada palabra, para que se entiendan las dos lenguas izenekoa da, 1596an argitaratua. 539 errefrau biltzen ditu, euskaraz eta gaztelaniaz eta zenbakiturik. Beste errefrau sorta bi ditugu XVI. mende amaierakoak, Esteban de Garibay Zamalloa historialariaren bidez heldu zaizkigunak.

XVII. mendeko errefrauak, ezagutzen ditugunak, Euskal Herriaren ekialdekoak dira. 1657an Parisen argitaratu zen Les Proverbes Basques recueilles par Sr. D'Oihenart, plus les poesies basques du mesme auteur lana. 537 errefrau ditu guztira, euskaraz emanak eta frantseseko itzulpenarekin. Oihenarten aurretik baziren beste bilduma batzuk Iparraldean; adibidez, Jaques Bela, Bertrand Zalgiz eta Voltoirerenak.

Horiez gainera, beste lan batzuetan txertatuta daude sorta batzuk. XVII. mendekoen artean, Landuchioren hiztegia (1562), Rafael Mikoletaren Modo breve de aprender la lengua vizcaína (1653) eta Axularren Guero (1643) gogora daitezke, besteak beste.

XVIII. mendekoak beste liburu batzuetan sakabanaturik heldu zaizkigu; adibidez, Pierre d'Urte (1715) eta Manuel Larramendiren hiztegietan.

XIX. mendean, erromantizismoaren eraginez, indar hartzen du errefrauak batzeak. Juan Antonio Mogelek Peru Abarka idazlanean txertatu zituen hainbat. Haren ondoren datoz P.A. Añibarro, J.M. Zabala eta J.A. Uriarte Bizkai aldean eta Duvoisin kapitaina Iparraldean.

Ikerlan eta bilketarik onenak eta ugarienak XX. mendekoak dira. Julio Urkixo, R. Mª Azkue, Damaso Intza, Gotzon Garate emaitza ederra utzitakoak dira.