Kontzeptua

Euskal Ahozko Literatura

Igarkizunei euskaraz hainbat izen ematen zaie: asmakari, asmaketa, asmakizun, papaita, pipitaki-papataki...

Herri literaturaren barruan, genero txikitzat hartzen dira, eta gurean ez daukagu bilduma handirik ez zahar-zaharrik. François Cerquandek "Legendes et récits populaires du Pays Basque" argitaratu zituenean, 1874-1882 urteetan, sartu zituen 54 igarkizun. Julien Vinsonek, Le folk-lore du Pays Basque (1883) lanean, horiek denak eta Antonio Machado Alvarezek 1880an erdal corpusaren barruan ateratako beste pilotxo bat bildu zituen, guztira 78 .

XX. mendean ekarpenik handiena, berriz ere, Resurrección Mª Azkuerena da, beste banaka batzuk ere badauden arren.

Asmakizunak gehien bat jolasa, jokoa dira, emandako sasi-deskribapen bat, edo soinu-jokoen bitartez adierazita, beste zerbait asmatu behar da.

Igarkizunek, hasiera edo sarbidea emateko edo formulatzeko modu jakin batzuk dituzte. Hara hemen batzuk, Azkueren bildumatik aterata: "Zer dala eta zer dala, beti handitzen joan eta halata ere lekutik higitzen ez dana?", "Pipitaki papataki, nik baitakit gauza bat, kenduaz hazi eta gehituten dena" (zuloa), "Ezetz igarri ...", "Ez duzula igartzen, urtearen hasieran gizen-gizen jaio eta guenean argal-argal hilten dana" (egutegia), "Puntan punta bi, atzean zulo bi, artaziak dira ta ezetz igarri". "Gelatxu ta gelatxu, gelarik adina damatxu" (lainoa); "Iturriratekoan etxera so eta etxeratekoan iturrira" (ipurdia); "Beti lehorretan eta beti bustirik" (mihia).

Batzuek erantzuna barruan ematen dute, baina beste itxura batekin. Beste batzuek ingurumariak azaltzen dituzte, hortik abiatuta asmatzeko zer den.

Aho-korapiloei dagokienez, izenak berak adierazten duenez, ahozkatzeko orduan korapilatzen diren esaldiak dira. Berbak ondo ahoskatzen ikasteko, mihia bizkortzeko ariketa ederrak dira. Sarritan jokoa egiten da zeinek arinago esan, edo esaldia zortzi, hamar, hamabi bider nork esango arnasarik hartu gabe. Hona adibide batzuk: "Akerrak adarrak okerrak ditu. Adarrak okerrak akerrak ditu. Okerrak akerrak adarrak ditu. Baditu, bere, bereak ditu"; "Zorri barri sarri larri eta barregarri"; "Iputz-apezak napar-istupez atorra; napar-apezak iputz-istupez atorra".

Behin bakarrik esateko ez hainbeste, baina bost edo zortzi aldiz arnasa baten esan behar izanez gero hor dator jokoa, baita korapiloa ere.