Ikusi:
Espainiako koroak Argentinaren lehen esplorazio, konkista eta kolonizazioan izan zuen partaidetza Amerika artikuluan jorratzen da. Euskal ekintza hau La Platako erregeordetzan sintetizatu zenean, Fray Reginaldo de Lizarraga historialari euskal-kolonbiarra (Medellin 1545-Asunzioa 1609) ez zen aintzakotzat hartu. Bere kultur ekoizpenaren artean lan garrantzitsu bat utzi zigun Argentinako hasiberrientzat: Descripción breve de la tierra del Perú, Rio de La Plata eta Chile. Bertan, lurrari, tenpluei, tradizioei, bizitza kolonialari, ekoizpenei eta abarri buruzko berriak ugari dira. Liburua, J. Tudelaren arabera (Diccionario de Historia de España, Revista de Occidente), oso estilo onarekin eta aparteko erraztasun eta zorroztasunez idatzita dago. Aita Frai Rodrigo Maurizio Aganduru Moritzekoak, jatorriz Oriokoa (Gipuzkoa), XVI. mendearen amaieran eta XVII.aren hasieran bizi izan zenak, Mendebaldeko Uharteetatik ondoko Asiarako bere Historia Orokorrean, Loaisa eta Elkanoren espedizioaren gaia jorratzen du. Martin de Uriarte, Andrés de Urdaneta y Juan de Areizaga (1526) pilotuak Magallanes itsasarteari buruzko harreman zehatzak utzi zizkiguten. Areitzaga elizgizonak Argentinako Patagonian izandako abenturen berri ere ematen du.
XVII. mendearen hasieran, Katalina Erauso, Moja Alferez ospetsua, Araucoko abenturetan eta gerran zebilen. Bere duelu eta liskarrek Txiletik ihes egitera eraman zuten. Valdivia eta Concepcion ingurutik, bere balentrien eremua, bera bezalako beste bi iheslarirekin, hirurehun legoako ibilaldi baten ondoren, bere memorietan dioen bezala (Historia de la Monja Alferez. C. Zabalkundea, 7), bere bi lagunak akituta hil ondoren, Tucumanera iritsi da, Argentinan. Andeetako pasabide patetiko hau Copiapóren pasabide klasikoagatik izan zen. Bere kontakizuna aztertu ondoren, badirudi ez datorrela bat guk ezagutzen dugun txiletar-argentinar errealitate geografikoarekin. Tucumanen bi ezkontza proposamen izan zituen eta opari onak ere jaso zituen. Beste ihesaldi batekin konpondu zuen egoera. Tucumanetik Potosirako zeharkaldia hiru hilabetetan egiten du, bidean aurkitu zuen soldadu batekin batera. Inork ez zuen susmatu emakume zenik. Tucumanetik hurbil ere, hiru gaizkileren aurka borrokatu behar izan zuten. Eta berriro ere bere gizalegea erakutsi zuen, taldea garaituz eta bi hildako eraginez. Argentinako abenturen zatiak hiru orrialde besterik ez ditu. J. P. Tillac marrazkilariak lamina batean erregistratzen du Katalina Erausok Andeetako pasabide patetiko hau.
Juan Francisco Aguirre nafarra, itsasgizona, Donamarian jaio zen XVIII. mendearen erdialdean, eta 1781ean Plataren eta Brasilen lurraldeak mugatzen zituen batzordeko kide zen. Asuncionen (Paraguai) kokatuta, bere lan ofizialak egiten dituen bitartean bere Diskurtso Historikoa idazten du. Espainiarren aurkikuntza, konkista eta ezarpena Bizkaia Berriko probintzietan, eskuarki Rio de la Plata izenez ezagutzen direnak (1793). XVII. mendearen hasieratik gaur egunera arteko euskal eragina oso garrantzitsua da. Euskaldunek herrialdeko bizitzan duten eragin aktiboari buruzko datu ugari daude. Mugarri bikain batzuk baino ez ditugu markatuko.
--
Jatorrizko testua: Bernardo Estornés Lasa
Itzulpena: ELIA itzultzaile automatikoa
Itzulpenaren berrikusketa: Iñigo Ramirez de Okariz