Toponimoak

Argentina

Lehenengo presidentea Justo José de Urkitza jenerala izan zen (1854-1860), euskaldunen semea. Entre Rios-eko gobernadorea zen Buenos Airesera joan zenean, Rosas Caseros-en garaituz, 1852ko otsailaren 3an, bere erregimen despotikoarekin amaituz eta 1853an Konstituzio garaia inauguratuz. Urkitza bere garaiko pertsonalitaterik liluragarriena izan zen. Arrakasta militarrez gain, gizarte-lan garrantzitsuak egin zituen. Urkitzaren kolaboratzaileen artean Kosme Damián Olaskoaga eta Jose Ramon Olaskoaga anaia gipuzkoarrak daude. Lehena Bidanian jaioa zen eta Entre Rios probintzian erretorea zen. Lankidetza horri dagokionez, gutunak eta dokumentuak daude Nazioko Artxiboan. Bigarrena Errezilen jaio zen 1819an, eta soldadu, mediku eta zirujau gisa eskaini zion bere burua Urkitzari.Rosas garaian, Gixane Ezkurra andrea, Rosas-en emaztea, politikari handia izan zen. Santiago Derki (1860-1862): Istilu politikoak eta Buenos Aires eta Konfederazioaren arteko haustura. Jose E. Uriburu (1892-1895): Kanpo harremanetarako ministroak, Amancio Alkortak, arrakastaz eraman zituen negoziazioak Txilerekin. Jose Figeroa Alkorta (1906-1910): Maiatzeko iraultzaren mendeurrena ospatzen da eta derrigorrezko soldadutza ezartzen du. La Platako Unibertsitate Nazionala sortu zen. Hipolito Irigoien (1916): Demokraziaren etorrera markatu zuen presidentea izan zen, Batasun Zibiko Erradikalaren sortzaileetako bat izan zelarik. Langileentzat onuragarriak diren legeak eman zituen. 1922an Manuel Albear izan zen oinordekoa. Berriz ere Irigoien hautatu zuten, agure agurgarri bat zenean. 1930ean, Jose Felix Uriburuk Irigoien agintetik kendu eta lehendakari izendatu zuen bere burua. Agustin Justo da haren oinordekoa, eta Ortiz Lizardi mundu-gerran.Azken horri zor zaio 1940ko urtarrileko Dekretua, zeinaren zatirik interesgarriena, guretzat, honako paragrafo hau baita: "Espainian edo Frantzian bizi diren euskal etorkinei herrialdean sartzen utziko zaie". Ortiz Lizardi gaixoa, estatu-kolpe baten ondoren, Farrell jeneralaren oinordekoa da. 1946an, euskal jatorriko Juan Domingo Peron koronela boterera igo zen. Bere kolaboratzaile nagusia emaztea izan zen, Eva Duarte, aktorea, euskaldunen alaba, San Juango lurrikararen garaian nabarmendu zena. Politika peronista alde batera utzita, emakume bitxi honek klase apalen bihotza irabazi zuen. 1950ean hil zenean, Argentinako herriak aldare publikoak egin zizkion. Liburu autobiografiko bat utzi zuen, Nire bizitzaren arrazoia. Eva Duarte, bera hil eta 20 urtera, pertsonaia mitikoa da herriaren buruan. Peron jeneralak, diktadore bezala eraikia, indar armatuen erreakzioa eragiten du, iraultza odoltsu baten ondoren, herrialdetik kanporatzen dutenak. Buruzagi nagusiak Leonardi jenerala, Rojas almirantea eta Eugenio Aranburu jenerala izan ziren. Leonardiren lehendakaritza iragankorraren ondoren Aranbururena dator, herrialdea demokraziara eramaten duena, 1853ko konstituzioa berrezartzen duena eta dekretu antidemokratikoak baliogabetzen dituena. Frondizi, Guido, Illia eta Ongania presidenteak dira haren ondorengoak. Aranburu presidenteak herritarren askatasunak berrezartzeko hasitako lanak ez du jarraitzailerik izan, eta gaur egun 1853ko eraketa etenda dago.