Sailkatu gabe

ABELTZAINTZA (ABELTZAINTZA JARDUERAREN HISTORIA)

Abeltzaintza tradizionala. Abeltzaintza tradizionalaren helburu nagusia nekazaritzako ustiategiaren autohornikuntza lortzea da, bai baserri ozeanikoa, bai Ebroko ibaiertzeko herria. Ustiapen-erregimenak estentsiboak dira nagusiki, eta zainketarik onenak labore-aziendarentzat gordetzen dira, landa-lanetarako trakzio-indar bakarra baitira. Abeltzaintzaren ikuspegi tradizionala ulertzeko, arreta berezia jarri behar zaio herrilarreen sistemari, abeltzaintzako espezie guztiak mantentzeko oinarrizko elementua baita. Herrilarreen terminoaren azpian errealitate juridiko eta administratibo desberdinak biltzen dira. Alde batetik, udalerri bakoitzeko Kontzejuko larreak sartzen dira, eta horiek hartzeko eskubidea dute herritar guztiek. Nafarroan, bazkaleku deitzen zaie, eskorta baten inguruan antolatuta daudelako. Gero, udalerrien arteko akordioak daude, eta, azkenik, probintziartekoak edo Nafarroaren eta Iparraldeko hiru probintzien artean sinatutakoak. Azken kategoria horiek izen desberdinak dituzte. Ipar Euskal Herrian haran edo herrialde izena eman zitzaien Frantziako Iraultzaren aurretik, izen hori haraneko sindikatuei eman baitzien. Nafarroan fazeria edo fazeria hitza asko erabiltzen da; penintsulako gainerako probintzietan, berriz, mankomunitateak, partzuergoak edo batasunak. Herri larre gehien Nafarroan izan dira beti. Fazero-lursail garrantzitsuenak hauek dira gaur egun: Errege Bardea (herrialde osoko fazeria zabalena), Urbasa, Santiago de Loquiz, Aralar, Bidasoako mendiak eta Pirinioetako mugan dauden Erronkari-Baretous, Aez- Cize eta Zaraitzu-Zuberoa. Lehenago, azaleko eremu askoz zabalagoak hartzen zituzten akordio gehiago zeuden. Horrela, bada, Lau Haranen fazeria dugu (Erron - Carlos-Baigorry), neurri batean, Aez-Cize herrialdea-Zaraitzu-Zuberoako harana, Zizerzo eta Monterrey mendiak (azken biak Nafarroako Erriberan daude). Kasu askotan, bailara horiek udal-, herri- edo kantoi-konfigurazio administratiboaren eta nazioarteko mugaren trazaduraren aurretik egon ziren, eta abeltzaintzarako izan ziren. Ipar Euskal Herrian, Baigorry, Zuberoa eta Zizekoak dira aprobetxamendu garrantzitsuenak. Herrialdearen gainerakoan, gaur egun ere, Ernioko Batasuna, Arabako eta Gipuzkoako Partzuergo Orokorra, Gorbeialdea, Aralarko Batasuna eta Encioko mendiak nabarmentzen dira. Abeltzaintza-akordio horien jatorria, oro har, Erdi Arokoa da, eta, haien sorreran, ganadua beste entitate batean sartzeko sortutako gatazkak daude, larre estentsiboan askatasun osoz jardutean. Ondoren, Koroak zigortu zituen, eta, azkenik, Estatuaren mende jarri ziren, hala nola Nafarroako Aralarren, Urbasaren eta abarren mende. Herrilarrerik garrantzitsuenek XVII. mendetik aurrera biltzen dituzte juntak edo mestak, urtean behin edo bitan biltzen direnak, sortutako auziak ebazteko eta larreak adosteko. Lehen, horiek inolako mugarik gabe egiten ziren, eta Gipuzkoan, salbuespen gisa, 1457tik aurrera, eguzkitik eguzkira doan bazkatzeko eskubideak lursail partikularrak ere hartzen zituen, eta abeltzaintzako etapa osoaren distira adierazten zuen. XVII. eta XVIII. mendeetatik aurrera hasi zen batzarretatik gaur egun arte sortzen den araudia. XIX. mendea etengabeko erasoa izan zen herri-jabetzaren aurka, abeltzaintza-jardueraren kaltetan, eta Gipuzkoako eta Bizkaiko probintzia industrializatuetan izugarri mugatu zen.