XVIII. mendean ikusi zen ezein metropoli ez zela gai bere koloniei bizirauteko beharrezko produktuak emateko, ezta kolonietako produktuak inportatzeko ere. Hala, XVIII. mendearen II. erdialdean, metropoliek kolonien gainean zuten kontrola gutxituz joan zen. XIX. mendearen hasieran, konpainia merkantilista handiak desagertzen joango dira.
Bestalde, gizarte kolonialek eboluzionatu egin zuten, beren metropolien ezaugarri desberdinak hartuz; Ipar Amerikako kolonia ingeles batzuk beren autonomia handiaz jabetu ziren, eta espainiarrek, berriz, America kontinental delako kontzientzia hartu zuten; kasu horretan, gainera, Espainiako eliteek zituzten karguak bete nahi zituzten.
XVIII. mendean, gainera, ideologia liberala garatu zen, zeinak, berdintasuna, botereen banaketa edo askatasun politikoa bezalako kontzeptuak eskatuz, kolonizazioarekin planteamendu kritikoak sorraraziko baitzituen.
Testuinguru horretan garatuko da 13 kolonia ingeles (1774-1783) eta Espainiako kolonia kontinentalen (1810-1824) independentzia. Prozesua James Monroe Estatu Batuetako presidenteak 1823an deklaratu zuenean amaitu zen, Amerika kolonizatzeko beste edozein saiakera gaitzetsiz.
Hala ere, askatasunaren eskakizunetan kolonoak eta haien ondorengoak nagusitzen dira metropoliaren aurrean, ez da koloniala bera kritikatzen eta ez dira eskubide indigenak defendatzen.
Prozesu horren barruan, XIX. mendean, zenbait fenomeno gertatu ziren, hala nola Ingalaterrako esklabotza indargabetzea (1833) eta koloniak emantzipatzeko ideiak hedatzea (Kanada, 1867an nagusitu zena), baina koloniak zabaltzeko prozesua ez da gelditu. XVIII. eta XIX. mendeetako azterketa handiei esker, ordura arte ezezagunak ziren espazio handiak aurkitu eta aztertu ahal izan ziren, Europako demografia-hazkundea eta jarduera ekonomikoak, eta, horrez gain, lurraldeak zabaltzeko joera zuten nazionalismo ausartak garatu ziren, eta horrek bultzada berria eman zion kolonien hedapenari.
XIX. mendean, Australia, Zeelanda Berria eta Afrika mendebaldea eta hegoaldea kolonizatu ziren, eta Afrikan Aljeria eta Senegal frantziar konkistatu ziren, eta 1867an Kontxina (Indotxina) okupatu zen.