Aro modernoko Europako hedapena, batez ere, urrea eta zilarra behar direlako eta Ekialdeko produktuak bilatu behar direlako garatzen da, turkiarrek azken horietarako ibilbide tradizionalak kontrolatu ondoren.
Kolonizazio modernoaren bi potentzia aitzindariak Portugal eta Gaztela izan ziren. Hain zuzen, Iberiar Penintsula zen une horretan itsasoz haraindiko hedapenari aurre egiteko ondoen prestaturiko Europako eskualdea.
Penintsulako bi erreinu garrantzitsuenek desberdintasunak dituzte beren hedapen-ereduan, batez ere garapen historiko bereziagatik. Portugalek Gaztela baino lehen eratu eta definitu zuen bere lurraldea, Behe Erdi Aroan bere hedapena moteltzen duen krisia jasaten baitu. Portugal eta Aragoi penintsularen hegoalderantz hedatu ziren erresuma islamiarren kontura, eta behin Atlantikoko edo Mediterraneoko kostaldea (XIV. mendean) konkistatu ondoren, merkataritzara eta itsasora bideratu ziren. Hala ere, Gaztelak mairuen aurka borrokatzen jarraitu zuen Amerika aurkitu zen arte.
Hala, XV. menderako, Portugalek arrantza- eta arrantza-tradizio luzea zuen. Atlantikoan eta Mediterraneoan nabigatzen izandako esperientziari esker, itsasoz haraindiko hedapenari eusteko beharrezko itsas teknikak garatu zituen. Bestalde, Lisboan, gaur egungo Europako hiri handienetako batean, lotura komertzial handiak zeuden Europako iparraldearekin eta Mediterraneoarekin, eta itsasgizon eta merkatari ugari zeuden, batez ere genovarrak.
Gaztelari dagokionez, mendez mende etengabe aurrera egiten ari zen, lurralde-konkistan oinarrituta. Hala ere, itsasoz haraindiko hedapenaren hasieran funtsezkoa da Andaluziako hego-mendebaldeko kostaldea, biztanleriak, itsasgizonek, kapitalak eta teknikak osatua. Sevilla merkataritzagune garrantzitsua zen merkataritza- eta itsas-eremu garatu batean.
- Portugalgo hedapena
Portugal aitzindaria izan zen Europako hedapen kolonialean, eta lehenbizi hegoalderantz jo zuen, Afrikara. Hedapenaren motibazioen artean, Islamaren aurkako gurutzadaren ideia leku garrantzitsua da hasieran, baina Afrikako erreinu kristau mitikoekin (Preste Juan erresuma) harremanetan jarri eta otomanoei bizkarretik eraso egiten saiatu arren, interes ekonomikoak oso ugariak dira; XV. mendeko metal bitxien eskasia bezalako egoerei aurre egiten saiatu zen, eta Europak Ekialdearekin zuen merkataritza-ibilbidea oztopatu egin zuen.
Gurutzadaren, Afrikako urrearen eta Asiako espezien bilaketaren ideiagatik eta burgesiak Avis dinastiarekin hartutako garrantziari esker, Portugal Enrike Nabigatzailearen eskutik (1394-1460) hedatzen da, eta Ceuta hartzen du 1415ean.
Mundu islamiarraren aurkako borrokaren barruan duen esanahia alde batera utzita, Ceuta hartzeak zentzua du Ipar Afrikako hirien garrantziaren testuinguruan, han pikorra eta urrea pilatzen baitziren. Mediterraneoa eta urrea sortzen zuen mendebaldeko Afrika lotzen zituzten ibilbide komertzialen helmuga ziren.
Enrikek sustatutako Afrikarako hedapenak gurutzadako 1418. urtean lortu zuen. Portugal kontinente horren mendebaldeko kostatik urrea, bolia eta esklaboen iturrietara jaisten joan zen.
Hegoalderantz hedatzean, Portugal Atlantikoan (Madeira 1419-1425 konkista, Azoreak 1427-1452 edo Cabo Verde 1461-1462 esplorazioa) eta lehorrean (Tangerren hondamendia 1437an eta Arcila eta Alcazarseguerren konkista 1461ean) zentratuko da.
1434an, Gil Eanes portugaldarrak Bojador lurmuturra (Mendebaldeko Sahara) zeharkatu zuen. Erdi Aroko tradizioan, leku hori gaindiezina zen, eta funtsezko urratsa izan zen hura zabaltzeko. Une horretatik aurrera aurrerapena geldiezina izan zen.
1444an, lehen aldiz, esklabo beltzen zuzeneko harrapaketak egin ziren Cabo Verden, aurreko erosketetan ez bezala. 1448an Arguin uhartean (Mauritania) sortu zen itsasoz bestaldeko lehen faktoria. 1468 eta 1473 bitartean Ginea eta Fernando Poo, Príncipe eta Santo Toméra iritsi ziren.
1482an, Portugalek Minako San Jorgeren (Ghana) gotorlekua ezarri zuen, Portugalgo merkataritza Gineako Golkoan finkatuz eta 1483an Kongora iritsi zen, lehen gobernu koloniala ezarriz.
1488an Bartolomeu Dias Buena Esperanza lurmuturrera iritsi zen (Indiara iristetik), eta 1498an Vasco da Gamak Ekialdetik Indietarako bide bilatua osatu zuen Calicutera iristean (Kozhikode, India).
Asiarako ibilbidea lortu ondoren, Portugal eskualdean ezartzen hasi zen: 1509an Goa eta 1515ean Ormuz eta Malaca hartu zituen. Timor 1512 eta 1515 bitartean okupatu zuten, Molukak 1521 eta 1522 bitartean eta Macao 1554 eta 1557 bitartean.
Mugarri horiei esker, portugaldar inperioa sortu zen, portu estrategikoetan gotorlekuak eta lantegiak sortzean oinarritua. Brasil Álvares Cabralek aurkitu zuen 1500ean Portugalentzat (hilabete batzuk lehenago Castilla Yáñez Pinzónentzat aurkitu zuen), eta hasieran ez zen interesgarria izan. Lehen kokalekuak Sasion Vicente (1432), Pernambuco (1537) edo Bahía (1549) izan ziren, eta "Palo Brasil" izeneko koloratzaile gorria ustiatu zen. Ondoren, asentamenduak eta nekazaritzako ekoizpena bultzatu ziren, bereziki Angolako esklaboek landutako azukre-kanabera.
Aitzindari izan arren, Asiako inperio portugaldarraren funtsezko zatia esku holandarren esku erori zen XVII. mendearen erdialdean, eta mende horretan bertan, holandarrek Amerikako posesioei eraso egiten diete.
· Portugalgo eredu koloniala
Portugalgo eredu kolonizatzailearen oinarrizko elementu batzuk faktoriak eta kapitaintza donatarioak dira.
Faktoriak uharteetako establezimenduak dira, gotorleku bat eraiki eta goarnizio bat uzten zutenak. Haietatik, ordezkari komertzialek, edo faktoreek, autoktonoekin saltzen zuten, eta Portugalgo ontziek beren kargamentua lehorreratu eta beste batez aldatzen zuten. Fabrikak aukera ematen zuen merkataritzan etengabe egoteko, lurralde bat konkistatu beharrik gabe.
Sistema hori batez ere Afrikako kostan eta Indiako Ozeanoan erabiltzen zen, eta veneziarrek, genoarrek eta katalanek erabili zuten Mediterraneoan. Hala ere, portugaldarrek Afrikan egindako merkataritza denbora-trukean oinarritzen zen, esklaboen eta lehengaien bidez, eta eredu horrek ere bereizi zituen gaztelaniadunen merkataritza-harremanak.
Atlantikoko uharteetan eta Amerikan aplikatutako kapitaintza donatarioak beste eredu bati erantzuten zioten. Eskualde bat kolonizatzeko orduan, hasierako gastuei aurre egiten zieten partikularrek. Hala, nobleek kolonoen eta jarduera ekonomikoen garraioa ordaintzen zuten Koroak pribilegioak ematearen truke, eta oinordetzako titulua jasotzen zuten: kapitainak eta jaun jabeak (dohaintza-hartzaileak) beren lurretan, kontzesio ekonomikoak eta autonomia politikoa, beren lurraldea gobernatzearen eta garatzearen truke.
- Espainiaren hedapena
Gaztelako hedapena Portugalekoa baino berantiarragoa izan zen, baina lurralde gehiago hartu zituen, batez ere Amerikan. Alcaçovas-Toledoko itunak (1479) berretsi egin zituen Afrikan Portugalek zituen eskubideak eta Kanariar uharteen gaineko Gaztelako subiranotasuna, itsasoz haraindiko lehen jabetzak, 1478-1496 aldira arte erabat jasan ez zirenak. Uharteak konkistatzea funtsezkoa izango da hedapen-prozesuan, bai gerora Amerikarantz egiteko ezinbestekoa den eskala-egoeragatik, bai esperimentu kolonialen laborategi izateagatik. Horrela, Kanarietan egindako praktikek lotura dute Iberiar penintsulako "errekonkista" eta Amerikako Konkista metodoen artean.
Portugal Afrikara zabaldu eta handik Indiara iristen saiatzen zenez, Kolonen Mendebaldetik Indiara iristeko proiektua ondo hartu zuten Errege Katolikoek.
Urte horretako urrian, Colon Guanahani uhartera (Bahamak) iritsi zen, eta, ondoren, Kubara eta Espainiara (gaur egungo Haiti eta Dominikar Errepublika), bidaia Indietan arrakastaz amaitu duela kontuan hartuta.
Portugalek lurralde horiei buruzko erreklamazioa egin ondoren, Errege Katolikoek 1493an Alejandro vi.aren Inter caetera bulak lortu zituzten. Bulek Gaztelari ematen zioten Cabo Verdetik mendebaldera dauden 100 legoa espainiarrei dagokien guztia. Ondoren, Tordesillasko Ituna sinatu behar izan zuten 1494an. Horren bidez, Gaztelako eta Portugalgo ondasunen arteko mugatze-lerroa Cabo Verdeko uharteetatik 370 legoatara zegoen.
Koroak bere eremu pertsonaltzat hartu zituen lurralde berriak, ez Gaztelako kolonia gisa, eta Erresuman zeuden erakundeak aplikatzen saiatu zen. Horrela, Indiekiko merkataritza antolatzeko eta itsasoz haraindiko lurraldeak kolonizatu eta kudeatzeko prozesuari begira, Kontratazio Etxea sortu zen Sevillan 1503an.
Lurralde berriak gobernatu eta administratzeko Koroaren organo aholku-emaile gisa Indietako Batzordea sortu zen 1511n, eta 1524an Indietako Errege Kontseilu Gorena izena hartuko du. Kontseiluak funtzionario nagusiak izendatzen zituen, Indietako flotak eta espedizioak, merkataritza eta finantzak antolatzen zituen.
Koloneko hurrengo bidaiei esker (4 guztira) uharte berriak aurkitu ziren (Dominika eta Antilletako beste batzuk, Jamaika, Trinitatea), eta 1498an iritsi ziren Orinokoaren bokalera. 1502an Hondurasko, Nikaraguako, Costa Ricako eta Panamako kostaldeak zeharkatu zituen. Kolonek bidaia horiek egiten zituen bitartean, beste azterketa batzuk antolatu ziren: Ojeda eta Américo Vespuccio Venezuelan eta Guayanan (1499) edo Yáñez Pinzón Brasilen (1500). Aurkitutako lurrak kontinente berritzat hartzen dira.
La Española uhartetik antolatu zen, hurrengo urteetan, Karibea Puerto Riorekin (1508), Jamaikarekin (1509) edo Kubarekin (1511) kolonizatzea. Kuba geroago erabili zen kontinenteari erasotzeko plataforma gisa.
Vasco Núñez de Balboa-k Panama konkistatzea izango da kontinente berriko lehena. 1513an Ozeano Barea aurkitu zuen, eta, hala, Ekialdeko Indietara iristeko bidea emango zuen ozeano berri horretara iristeko bidea bilatzeko lasterketa hasi zen.
Kontinenteen hedapena, hasiera batean, aberastasun materialak zituzten eta herri sedentarioak zeuden eskualdeetan kontzentratu zen, eta gainerako eskualdeetan interes gutxi zegoen.
Espainiako konkistatzaileek jarraitutako sistema "errelebo-estazioen" eredua izan zen, hau da, konkista berri bakoitzak etorkizuneko lur birjinak okupatzeko eragiketa-oinarri gisa balio zuen. Boteretsuen talde batek lur horiek erostea proposatzen zuen, eta tokiko gobernadoreak onartu eta proiektua antolatzen lagundu behar zuen, bere interesek bultzatuta. Okupazioa arrakastaz egin ondoren, espedizioko burua gobernazio bereizia lortzen zuen koroara joaten zen.
Espedizioko erak, berriz, enpresen elkartean oinarritu ziren, bazkide kapitalen aberaste pertsonala helburu zutela. Enpresa espedizioaren buru ziren mandatu-egile boteretsuek osatzen zuten, beren gastuak, armak eta monturak ordaindu behar zituzten gizonek, eta soldatarik jaso gabe (horregatik, espedizioetako gizonek ez zuten inoiz beren burua soldadu deitu nahi izan, eta horri gehitu behar zaio haietako ehuneko batek baino ez zuela esperientzia militarren aberasgarririk), laster borrokatu ziren aberasteko itxaropenarekin.
Horrela, 1519 eta 1522 bitartean, Hernán Cortések Mexiko konkistatu zuen, eta Guatemala eta Honduras 1522 eta 1524 artean konkistatu zituzten Alvaradok eta Olidek, hurrenez hurren, eta Espainia Berriko Erregeordetza sortu zen. Pizarrok gauza bera egin zuen Perurekin 1532 eta 1536 bitartean, eta Peruko Erregeordetza sortu zen, gaur egungo Ekuador eta Txile konkistatzeko. Ondoren Kolonbia konkistatu zen (1536-1538) eta Granada Berriko Erregeordetza sortu zen.
Gloriaren eta aberastasun berrien bilaketak Hernando de Soto 1539 eta 1542 artean esplorazioak eragingo ditu egungo Estatu Batuetako zonetan (Georgia, Alabama, Mississippi, Arkansas, Hego eta Ipar Carolina, Tennessee eta Oklahoma) eta Vázquez de México 1541ean (Arizahoma). Beste konkista batzuek, hala nola Florida, Kalifornia edo gaur egungo Argentina edo Uruguaikoek, ez zuten hainbesteko interesik izan hasieran.
Kontinente berriaren konkistaz gain, Espainiak ekialdeko Indietara iritsi nahi zuen. Magallaes-Elkanoren lurretik 1522an egindako ingurabide-bidaiak espainiarrak Asiara iristea ekarri zuen. Portugaldarrekin topo egin zuten, eta bien artean sinatu behar izan zuten Zaragozako ituna (1529). Han, barruti-lerro bat ezarri zen berriro, oraingoan Moluken ekialdeko 17. luzeran. Tratatuak ez zuen eragotzi 1568an Filipinak uharteak, Portugalen, Legazpik konkistatzea.
· Espainiako eredu koloniala
Karibeko konkistaren fasean, lur berriak ustiatzeko bi eredu daude. Alde batetik, Colónek, haren hurbilekoek, Koroak berak eta Andaluziako marinel askok, itsas merkataritzaren eta tradizio genovesa-portugaldarraren ustiapenaren ereduarekin duten loturagatik, indartsuen eta lantegien sistema aplikatzea erabaki dute. Eredu horren aurrean kokatzen zen espainiar kolono eta konkistatzaile gehienena, konkista totalaren, instalazioaren eta gobernu iraunkorraren tradizio iberikoari lotuta.
Testuinguru horretan, pertsona batzuk, besteak beste, Colon, edozein enpresa interesgarriren alde egiten saiatu ziren, eta haien arreta hur-hurreko onurara bideratu zuten, urrea lortzera. Baina, Afrikan merkataritza bidez lor zitekeen arren, Kariben erauzketa-lanak egin behar ziren, eta horretarako, mandatuaren bidez, indigenen eskulana erabili zen.
Fray Bartolomé de las Casas garai bateko mandatu-egile batek kritikatuko ditu indiarren konkista, esklabotza eta enkargua.
Kolon gaizki gobernatzea leporatu zioten, kargutik kendu eta 1500ean atxilotu zuten, eta tradizio mediterraneoko faktorien eredua garatzeko saiakerak Iberiar Penintsulako erabateko konkista ekarri zuen.
Karibeko urre-hobiak asko ustiatu ziren, eta aberastasun handiak eman zituzten, baina 1515 inguruan agortzen zirudien, eta indigena asko murriztu zen. Hori dela eta, Karibeko ekonomia azukrearen ekoizpenera bideratu zen, eta Afrikako esklaboak inportatzen hasi ziren lanerako.
Ondorengo konkista kontinentalek hainbat faktoreri erantzuten diete. Alde batetik, itxaropen faltak eta espainiarren artean mesede gutxien zutenen arteko lehiak eragindako haserrea izan zen. Bestalde, lehen europarrek ekarritako gaixotasunengatik indigenen laneskua izugarri jaitsi zenez, kolonoak lur berriak bilatzera eraman ziren, metal preziatuak, urrea eta zilarra, diruiturri nagusia zirelako.
Espainiaren garai modernoko kolonizazioaren bereizgarri den instituzioa da mandatua. Indigenen zerbitzuak eta produktuak eskuratzeko ahalegina da, tokian tokiko botereak kontrolatuz. Sistema hori Karibean konkista egin bezain laster hasten da, eta han inguruko indiarrak "banatuko" dira, beren lurren jabetzari eusten diotenak. Indigenen jauntxoek, ordea, indigenen lana bideratzen dute mandatugilearen mesederako.
- Hedapen ingelesa
Enrike vii.aren gobernupean eta Kolonetik mendebalderanzko bidea zegoela egiaztatu ondoren, Ingalaterrak Ipar Atlantikotik Asia lortu nahi izan zuen Giovanni Cabotorekin 1497an eta 1498an, Eskozia Berria (Kanada) esploratuz. XVI. mendearen hasieran, Ingalaterrako arrantza-tokiak zeuden eremu horretan.
Ingalaterrako itsas gaitasuna etengabe hobetzen ari den mende honetan, Isabel I.aren erregealdia arte ez da izango itsasoz haraindiko benetako hedapena.
1576-78an, Martin Frobisher, ipar-mendebaldetik Asiarako bidea aurkitu nahian, Groenlandiaraino iritsi zen.
1578-80an Francis Drakek mundua inguratu zuen, Kalifornian lehorreratuz.
1585 eta 1587 bitartean, John Davisek hiru bidaia egin zituen ipar-mendebaldeko igarobidea aurkitzen saiatuz, Groenlandia, Baffin eta Labradorren informazio ugari lortuz.
1583an Humphrey Gilbertek kokaleku bat sortu zuen Ternuan, Koroari erantsita, eta 1587an Walter Raleighek gauza bera egin zuen Virginian, nahiz eta biek sortutako kokalekuak utzi egin behar izan.
1607 arte ez da sortuko Ipar Amerikako lehen kokaleku egonkorra, eta lehen kokaleku ingelesak konpainia pribatuek sustatuko dituzte.
1607an, Jamestown (Virginia) sortu zen, Londresko Konpainiaren babespean, tabakoa aberastasun-iturri gisa bakarrik aurkitu baitzuen.
1620an, Mayflower bidaia ospetsuan, Plymouth Berria (Massachusetts) sortu zen, Ingalaterra Berriko Konpainiaren babespean.
1630 eta 1642 artean, Conneticut, Rhode Island, Maryland edo Carolina. Fundazio berriez gain, Ipar Amerikako hedapen ingelesa XVII. mendean holandarrei (New York, 1664) eta XVIII. mendean frantsesei (Kanada, Eskozia Berria, Ohio, Mississippiren zati bat) konkistatutako lurraldeen kontura ere egin zen.
Hegoalderago, XVI. mendearen amaieratik, Ingalaterra Espainiako ondasunak eta flotak beren aberastasunekin askatzen saiatu zen. XVII. mendera arte ez zen finkatu Karibean zuen presentzia, Bermudas (1612), Barbados (1624), Jamaika (1655) edo Bahamak (1718) bezalako uharteen konkistekin. Kolonia tropikal horiek interes handikoak izango dira Ingalaterrarentzat, balio komertziala dutelako.
Ingelesak Asian zuen presentziari dagokionez, Ekialdeko Indietako Konpainiaren 1600ean hasi zen sorrerarekin, eta Indian Surat (1613) izan zen lehen establezimendua. Hortik aurrera, eremu horretan ingelesa gero eta gehiago agertu zen: 1639an Madras gotorlekua sortu zen, eta 1668an Bombay eskuetara pasatu zen.
Konpainiaren politika hedatzaileak borrokak ekarri zituen eta Kalkuta okupatu zuen 1696an. Mongolen Inperioaren gainbeheraren ondoren (1712-1754), eta 1757an Bengala konkistatu ondoren, Indiaren okupazio britainiarra hasten da.
James Cooken XVIII. mendearen bigarren erdiko esplorazio-bidaia garrantzitsuekin hasi zen ingelesezko presentzia Australian eta Zeelanda Berrian. 1778an Sidneyko kolonia penala sortu zen, eta 1788an Hegoaldeko Gales Berriko kolonia. Horrek markatu zuen Australiaren kolonizazioaren hasiera, eta 1826tik aurrera iritsi ziren lehen kolonoak Zeelanda Berrira.
- Holandako hedapena
Independentzia lortu aurretik, Herbeheretako ontziek espeziak eramaten zituzten Lisboatik Europako gainerako ontzietara. Hala ere, 1580 inguruan, Felipe ii.aren aurka matxinatu zenean, garai hartan Portugalgo tronua hartu zuen subiranoa, ezin izan zuten jarraitu, eta Indietara zuzenean nabigatu nahi izan zuten.
1595-97 bitartean, Holandako flota bat Java eta Bali uharteetara iritsi zen eta piperbeltzez beteta itzuli zen. Une horretatik 1602 arte, flota ugari itzuli ziren Asiara.
1602an Ekialdeko Indietako Konpainia Bateratua sortu zen, Herbeheretako hainbat konpainiaren batasuna, monopolio pribatua osatuz. Konpainia Javan eta Moluketan lantegiak ezarriz joan zen eta bere egoitza Batavian (1619) sortu zuen. Ekialdeko Indien Konpainiak pixkanaka hedatzen jarraitu zuen XVII. mendean zehar, portugaldarren, espainiarren eta ingelesen kontura, Persiako Golkoan (Ormuz, 1623) eta Formosan (1624) lantegiak sortuz, eta Malaca 1641ean eta Zeilan data berberetan hartuz, Javan eta Moluketan geratzen den mendea kontrolatzera iritsi arte.
Holandarrek Asian zuten presentzia nahiko bizia izan zen garai hartan Tasmania eta Zeelanda Berria europarrentzat 1642-1643 bitartean, baita japoniarrekin saltzeko ere (Deshimako uhartetxoa).
Konpainia horrek oinarriak ezarri zituen Santa Elena (1633) eta Mauricio (1638) irletan (geroago Ingeles eta Frantziarren esku galdu zuen), Lurmuturrean (1652), eta, horri esker, Ekialdeko Indietara sartu zen etsaien flotak saihestuz.
Asiarekin ekialdeko bidetik harremanetan jarri nahi izateaz gain, Henry Hudson-en bidaia sustatu zuen ipar-mendebaldeko pasabidearen bila (1609), Ipar Amerikako esplorazioen ondorioz Herbehereak Hudson ibaiaren bokalean sortuko da.
1614 eta 1617 bitartean, Gorée uhartea kontrolatu zen Cabo Verden, eta Guyanako kokalekuak hasi ziren (Essequiboaren bokalea).
1621ean, Mendebaldeko Indien Konpainia sortu zen, eta Herbehereak eta Essequiboa hartu zituen Ámerican eta Gorée Afrikan. Konpainia horrek porrot egin zuten Brasilen aurkako hainbat espedizio sustatu zituen, eta Ipar Amerikan 1625ean New Amsterdam (New York) sortu zen.
Gero, arrakasta izan zuen Brasilen, 1630ean Pernambuco konkistatu zuenean, baina kolono portugaldarren matxinadak 1654an Brasilgo ondasunak galdu zituen.
Gainera, 1634an hainbat uharte kendu zizkion Espainiari Venezuelaren aurrean (Aruba, Curaçao, Bonaire), eta, ondoren, beste hainbeste Antilla Txikietan, 1667an Surinam konkistatu zuenean.
- Hedapen frantsesa
Frantziar abentura koloniala Frantzisko I.arekin hasi zen, eta hark zenbait bidaia babestu zituen ipar-mendebaldeko igarobidea aurkitzeko. Hala, 1524an, Giovanni da Verrazzano Floridako iparraldean eta Eskozia Berrian eta Ternuan nabigatu zuen, eta Jacques Cartier, 1534 eta 1542 bitartean, San Lorentzora igo eta Montrealera iritsi zen. Garai hartan hasi zen Frantziaren presentzia inguruko arrantza-tokietan.
Brasilen (1555-1560) eta Floridan (1562-1565) porrot egin ondoren, ez zen XVII. mendera arte izan kontinente berrian lehen establezimenduak. Horrela sortu zen 1605ean Port-Royal Acadian eta 1608an Quebec San Lorentzon.
Lurralde horiei Frantzia Berria deitu zitzaien eta larruen salerosketagatik nabarmendu ziren. 1627an Frantzia Berriko Konpainia sortu zen ustiatzeko.
Frantziak gero eta presentzia handiagoa izan zuen eskualde hartan, 1642an Montrealen sorrera eta 1667an Illinoisera iristea bezalako mugarriekin. 1682an La Sallek Mississippi zeharkatu zuen eta Louisiana deitu zion eskualdeaz jabetu zen.
Baina Frantzia kontinentearen gainerakoaz ere interesatu zen, 1624an Guayanan finkatu zen, 1627an San Kristobal uhartean, eta 1635az geroztik Guadalupe, Martinika, Dominika, Granada, Tobago eta Santa Luzia sartu ziren. XVII. mendearen bigarren erdian, La Españolako mendebaldeko asentamendu frantsesek lurralde hori frantziarren esku utzi zuten (Haiti). Karibeko posesioek azukrea lantzen zuten, eskulan esklaboaren bidez.
Afrikan eta Asian presentzia urriagoa izan zen. 1624tik aurrera establezimenduak egon ziren Senegalen, Indiako Ozeanoan 1638an Borbón uhartea okupatu zen eta 1642tik Madagaskarren establezimenduak egon ziren. 1667an, lehen establezimendua lortu zen Indian (Surat), eta geroago beste batzuk gehitu zitzaizkion, hala nola Pondichery (1674) eta Chandernagor (1689), baita Mahé (Sheychelles, 1742) ere.
Hala ere, Utrechteko Tratatuarekin (1713), Frantziak Acadia, Ternua eta Hudsoneko Badia galdu zituen. Gero Kanada galdu zuen 1763an, eta, garai berean laga ondoren, Louisiana saldu zuen 1803an. XVIII. mendean, Ozeano Barean esplorazio-bidaia handien garaian, zenbait uharte okupatu ziren, hala nola Tahiti (1768).
· Eredu kolonial ingelesa, nederlandarra eta frantsesa
Herrialde horien kolonizazio-eredua merkataritzaren monopolioa eta lurralde baten gaineko subiranotasun-eskubidea zuten konpainia handien sisteman oinarritzen zen. Hori guztia metropoliaren horniduraren, itsas bideak mantentzearen eta, batzuetan, ebanjelizazioaren eta kolonizazioaren truke. Konpainia handien eredu hori bat dator garai hartako doktrina merkantilistarekin. Doktrina horrek garrantzi handia ematen zion kapitalaren metaketari eta gobernuen interbentzionismoari, merkataritza-balantza positiboa bultzatzeko, esportazioak faboratuz eta inportazioak mugatuz, eta, ondorioz, erabateko monopolioa bihurtzen zen kolonialki. Hala, koloniari ez zitzaion interes propiorik aitortzen, metropoliari eta haren interesei laguntzen zien, lehengaiak ematen zizkion eta bere manufakturetarako merkatu gisa.
Ipar Amerikako kolonizazio ingelesean zenbait eredu azpimarra daitezke: alde batetik, Koroaren koloniak zeuden, gobernadore batek gidatuak eta tokiko batzarrekin; bestetik, Koroak patenteen bidez edo konpainia bati gutun bidez emandako gutun-koloniak, zeinak administrazio-botere zabalak eta merkataritzaren monopolioa lortzen baitzituen; eta jabe-koloniak ere bazeuden, jabe bati jabetzan emanak, ia subiranotasun-botereak zituztenak. Azken bi eredu horiek bat egin zuten Koroako kolonien ereduarekin.