Germani izenekoak erromatarren muga edo limes 407an apurtu zuten. Herri desberdinak batetik bestera agiri dira eta aldi berean hirien arteko merkataritza gainbehera zihoan. Erdi aroan barik, oraindik antzinate aroan baitan zeuden. Erromatarren egitura sozial eta ekonomikoak iraun egiten zuten. Baina aginte militarren bidez, nagusi berriak agiri zaizkigu. Eta giro honetan euskal jendeek berebiziko protagonismoa irabazi zuten, Pirinio mendiko alde bietan: Iparraldeko Akitanian Garona ibai mugatzat zutela eta hegoaldean Ebro ibaia. Agiri idatziak urriak dira eta euskal jendeak beti dira "besteak" "bestelakoak". Protagonismo ez zuena eta maiz "etsaitzat" definituak dira. Baina arkeologiaren bidez euskal jendeen ezaugarri kulturalak hobeto ezagutzen dira. Bostgarren eta seigarren mendetan herrien migrazioak nabarmen agiri dira. Erromatarren gero eta zerga gehiago eskatzen zuten. Matxinadak ere agiri dira, bacaudae izenekoenak 454-456 urtean. Bereziki ager lurraldeetan dute eragina. Baina mendialdeetakoak ere ager delakoetan ezinegona sortzen zuten.
Tolosan bisigotuen erresuma antolatu zen eta erromatarkuntzaren zaintzaile izaten hasi ziren baina ondoren frankoen aurka galdu ondoren Vouillen (507) Toledon jarri zuten beraien "regnum" hiriburua.
Giro honetan baskoien biziberritzea indartsua agiri da. Horrez gainera, Aldaieta ( Nanklares de Ganboa-Araba) eta Buzagako ( Elorz, Nafarroa) nekropolisetan agiri diren aztarnak, Akitaniakoekin bat datoz eta hein berean Iruiñakoak. VI-VII mendeetan kokatu behar dira. Akitanian nortasun politiko berria errotu zen eta baskoiak bertan agiri dira. VII mendean gerra ugaritan parte zuzena hartu zuten eta bereziki zaldunak ziren eraginkorrenak. Akitaniako hiriak frankoak konkistatzen zituztela, defendatzaileak euskaldunak agiri dira. VIII mendean, Lupo izeneko bat Wasconum dux edo princeps Wasconum izendaturik agertzen da dokumentazioan. 778an Orreagan Carlomagnoren armadak galdu egin zuen. Ondoren Akitanian aginte berezitua nabarmendu zen. Ravenako kosmografoak Wasconiako lurraldea Akitaniakoan jartzen zuen eta bestalde Spano-wasconia hegoaldean. VIII mendean, musulmanen indarra agiri zen eta 721an Eudonek Akitanian irabazi egin zien baina gero nabarmen galdu egin zuen.
Laburbilduz, baskoiak edo euskaldunak nabarmendu egin ziren, indar militarra erakutsi egin zuten eta agintaritzak antolatu zituzten. Bederatzigarren mendean frankoen kronikan Pamplonakoak eta "navarri" izenekoak aipatzen dituzte. Eta Alfonso IIIren kronikan Alabanque, Biscaj, Alaone, Urdunia, Pampilonia, Berroza, toponimoak agiri dira. Beraz nortasun berriak eta Iruinean erresuma baten egituratze indartsua egituratu zen.