Ikasle-errondaila eta errondailek, finean, konpartsek, abestutako hitzen artean agintariei egindako satirak eta kritikak entzun zitezkeen. Konpartsak arduratzen ziren abestiak, jantziak eta musika-tresnak prestatzeaz. Bertsoak paper batzuetan idazten ziren eta saldu. Modu horretan egiten zieten aurre eguneko gastuei.
Bat-bateko talde txiki horiek herri jakin batzuetan antolatu eta sortzen ziren. Gobernu Zibilaren zentsura zorrotza gainditu behar zuten, izan ere, sortzen zituzten abestietako hitzetan eraso egiten zitzaion zuzenki botere publikoari. Pentsatzekoa da, zenbaitetan edo askotan, ez zutela jatorrizko bertsioa aurkeztuko, hots, gerora interpretatuko zuten hura.
"Zapateros ambulantes
y amigos de trabajar,
aquí venimos pidiendo
el aumento del jornal.
Niñas bonitas, bellos luceros,
tener amores con los zapateros,
pues trabajando en obras finas,
buenas botinas habéis de calzar. (Errepika)
Con el martillo en la mano
por más que el brazo nos duela,
de nuestro ritmo al compás
vamos machacando la suela.
(Errepika)
Los humildes zapateros
se despiden muy formales,
y les desean a todos
pasen bien los carnavales!
(Errepika)
("Zapateros Ambulantes" konpartsaren abestia, 1899)
Zoritxarrez, 1936ko gerra zibilean eta gerraosteko urteetan artxibategi eta hemeroteka asko suntsitu egin ziren. Hori dela eta, oso mugatua da mundu zehatz bezain berezi hori aztertzeko dugun materiala.
Informazio modura, 1880-1930 bitartean zeuden zenbait konpartsa izendatuko ditugu, aldi berean, Bilbon interpretatzen zen abestiaren (edo interpretatzen ziren abestietako baten) izena dutenak: "Los Cesantes", "Los Siete Niños de Écija", "El Sagusar", "Los Badulaques", edo "Los Pierrots", beste askoren artean.
Hiriari buruz egin diren ikerketa historikoetan ez da aintzat hartu, Bizkaiko hiriburuko Inauteriei dagokienez, haiek izan duten garrantzia. Hala ere, informazio gabezia nagusi bada ere, ezin ditugu ahantzi bere garaian Julian Alegria eta Julian de Echevarriak (Camaron) konpartsen, haietako koloreen eta, batez ere, XIX. mendeko amaiera eta XX. mendeko hasiera bitartean abesten ziren hitz bitxi eta melodia estereotipatuen inguruan egindako lanak.