Ezin da euskal abeltzaintzari buruzko historiarik hasi "abere" (azienda) euskeriko hitzaren etimologiari jaramonik egin gabe. Txanpona agertu aurretik, antzinako zibilizazioetan ohikoa da azienda bakoitzaren zortasunaren ebaluazio kuantitatiboa abelburu kopuruari dagokionez, eta fenomeno hori gure herrialdean ere erregistratu da, Erdi Aroan Zuberoan ohitura hori kontserbatzeagatik. Ondorioz, eta kontuan izanik, gainera, euskaraz dauden nekazaritzari buruzko hitzak latinetik edo hizkuntza erromantzeetatik eratortzen direla, Caro Barojak dioenez, ia segurua da abeltzaintzak gurea eramango duela gure herrialdean, iraultza neolitikoaren barruan. Kontuan hartu behar da, halaber, gure herrialdearen zati handi baten egitura menditsuak eta klima heze eta leunak ganadua mantentzea errazten duela, berez, biziraupena ziurtatzeko biderik egokiena baita. Garai historikoan sartzean, aldeak nabaritzen hasi ziren gure herrialdeko hegoaldeko eta iparraldeko erdien artean. Eskualde hartan, idortasunerako joera zuen klima mediterraneoa zen, eta, ondorioz, ez zen hain egokia azienda berez garatzeko; ez zen larrerik izaten, batez ere udan, eta mendeetan zehar, erromatarren eta musulmanen menderatzea gertatu zen, batez ere lurra lantzeko interesa zutenak. Nekazaritzako dedikazio hori Tutera ibaiaren ertzean dauden aztarna arkeologiko ugariren bidez adierazten da. Hala ere, kontuan izan behar da Mediterraneoko nekazaritza-ustiapenek ezin izan zituztela inoiz alde batera utzi abeltzaintza-espezie batzuk, haiek beren kabuz mantentzeko nahitaezkoak zirenak. Herrialdearen iparraldeko erdiak, aldiz, inbaditzaileen babespean, ondo kontserbatu zuen abeltzaintza-jarduera, basa-fruitu eta labore batzuekin batera. Horiek hain urriak ziren abeltzaintzarako ekoizpenen aldean, erromatarren garaian ezkurretarako ogia egin behar baitzen. Beraz, Behe Erdi Aroan sartzen gara (XIII. mendetik XV. mendera), gure herrialdearen iparraldeko erdialderako abere-bokazio erabakigarriarekin. Garai horretatik aurrera, bigarren aldi bat hasi zen zirriborratzen, non nekazaritzaren sustapenak, foruen eta udal ordenantzen babespean, iparraldeko abeltzaintzara eraman baitzuen. XVIII. mendearen erdialdean iritsi zen punturik baxuena. Hain zuzen ere, hedapen demografiko jakin batek sustatutako amerikar labore berrien garapenak artzaintza murriztu eta mugatu egiten du, larre tradizionaleko eremuetan, laborantza-egileek inbaditzen baitituzte. XIX. mendea biraketa handia izan zen abeltzaintzarako, mende horretan finkatu baitziren gaur egungo abeltzaintzaren oinarriak. Iparraldean, hiri- eta industria-prozesu geldiezinak abeltzaintzako produktuen eskaera handitzea dakar, baita beste eskualde batzuetatik datozen nekazaritzako produktuez erraz hornitzeko aukera ere. Bi faktore horien ondorioz, eremu ozeanikoa behi-aziendaren arloan espezializatzen da, eta espezializazio hori, bestalde, ezin hobeto egokitzen da esparru geografikora. Hegoaldean, aldiz, herrilarreen likidazioa egiten dugu, bai salmentaren bidez, bai laborantzarako lurrak usurpatzearen bidez, mende osoan, Nafarroan. Hori dela eta, garrantzia galtzen ari da Mediterraneoko ingurune bateko abeltzaintza-jarduera, eta ez da hala izaten. XX. mendeko abeltzaintzak, aurrerago jorratuko denak, bereizketa berri hori egiten du iparraldetik hegoaldera. Hala, herrialdearen zati hori behiaren kudeaketan oinarritzen da argi eta garbi, eta nekazaritzako gainerako jarduerak horren mende daude. Abeltzaintzan, berriz, hazkuntza industrialeko uhartetxo batzuk bakarrik aurki daitezke, bai zerri-azienda, bai eskortako hegaztiak, bai esneko behiak.
Ikus ABELTZAINTZA. (Ahots Indizea).
Ikus ARGENTINA (EUSKAL ETORKINAK, 1840-1920)