Saiorik garrantzitsuenak eta saiatuenak XVI. mendearen hasieran egin zituen Gipuzkoak, aduana-eskubideen zenbatekoa murrizteko asmoz. Henrike IV.aren mesedetako bat izan zen, 1467an, Pedro de Velasco jaunari, Haroko kondeari, itsasoko hamarrenak ematea, Gaztelako kondestableak, Kantauriko portuen inportazio- eta esportazio-eskubideak jasoko baitzituen handik aurrera. Teorian ehuneko hamar ziren. Praktikan, portu batzuetan, merkantzia-bolumen jakin baten gainean diru-kopuru bat finkatzen zuten muga-zergak hitzartu ziren. Horrela, Donostian, oihalezko pieza handi bakoitzeko hamabost marabedi ordaintzen ziren, oihalezkoagatik bi, lurreko artilezko karga batengatik sei... Gipuzkoako probintziak 1511n nahi izan zuen arantzel zaharra letraren oinean aplikatzea, bertan agertzen ez ziren inportatutako produktu berriak salbuetsita egon zitezen eta zaharrek tarifa fosilizatuaren arabera eta moneta zaharrean, nabarmen debaluatuta. Hamarrenen errentariek eta haien titularrek erregearengana jo zuten. 1.512ko martxoaren 20ko Errege Zedula batek Aragoi eta Velasco Juliana Angela zen Haroko kondesari itsasoko hamarrenak kobratzea ez oztopatzeko agindu zion Gipuzkoako probintziari. Hala ere, tentsioek jarraitu egin zuten, eta erregeak gainkarga bidali behar izan zuen aurreko errege-zedula bete zedin. Bere aldetik, Probintziak errentarien aurkako auzi bat hasi zuen Korrejidorearen auzitegian 1515ean eta, ondorioz, Harotarren aurka. Epaia 1.531 arte luzatu zen (azaroaren 3an). Haren arabera, Gaztelako kondestableak eta emazteak ezin zuten legez hamarreko zaharra jaso, ez inportazioari, ez esportazioari, ez Gipuzkoatik Gaztelara bidaltzen ziren merkantziei. Gipuzkoak Nafarroarako sartutako produktuek eta Gipuzkoakoek berek Tolosan, Alesbesen, Seguran eta Irunen ordainduko lukete hamarreko zaharra. Nafarroatik Gipuzkoarako edo Gipuzkoatik Nafarroarako mantentze-lanak salbuetsita egongo lirateke. Gipuzkoako kontzejuek, hiribilduek edo partikularrek dituzten pribilegio partikularrak errespetatu egingo lirateke.
Kondeek apelatu egin zuten epai hori Ogasuneko Kontularitza Nagusian, eta hark epaia eman zuen 1547an (uztailaren 30ean), hamarrenak ezin zituztela jaso berretsiz, eta gaineratu zuen Koroari bakarrik ordaindu behar zitzaizkiola, eta aurreko epaiaren gainerakoa baliogabetu zuen, eta, beraz, bi auzilariak galtzen ari ziren. Kondestableak eta dukesak, Harotarrek, beren eskubideak eta diru-sarrerak galtzen zituzten, eta Gipuzkoako probintziak ez zuen ustezko salbuespena lortzen. Bi alderdiek Ogasuneko Kontularitza Nagusiko auzitegira jo zuten epaiaren aurka, baina euren asmoak ez lortzeko arriskua zutenez, akordio batera iritsi ziren (1553ko abenduaren 20an). Gipuzkoako biztanleen edo atzerritarren salgaiek, baldin eta beren kabuz ekartzen badira eta Gipuzkoan kontsumitzeko edozein tokitatik sartzen badira, ez dute ordainduko. Era berean, ez lirateke zergapetuta egongo probintzian ekoitzi eta bertako ondasun naturalek esportatutako ondasunak. Baina atzerritarrek inportatutako salgaiak gipuzkoarrei saldu eta haiek esportatuko balituzte, atzerritarrek bezala ordainduko lukete. Bruselan 1555ean (irailaren 14an) datatutako Errege Zedula batek zigortu zuen akordio pribatu hori. 1559an Gaztelako kondestablea hil zenean, monarkiak hartu zuen hamarrenak kobratzeko ardura, baina kondestablearen eta Gipuzkoako probintziaren arteko 1553ko akordio pribatuan jasotako araudia aldatu gabe.
Ezarritako hamarreneko zaharraren eskubideak oso txikiak ziren, eta ez zuten diru-sarrera nahikorik ematen aduanazainei ordaintzeko ere. XVI. mendearen amaierako edo XVII. mendearen hasierako data zehaztugabe batean, itsasoko hamarrenak ez ziren kobratzen kostaldeko portuetan, eta barnealdeko aduanetan, Tolosan, Seguran eta abarretan baino ez ziren geratzen, eta, jakina, Gasteizen, Balmasedan eta Urduñan, non beti jaso izan ziren.Felipe II.ak, bostehuneko hirurogeiko hamarkadan, Bizkaiko kostaldean aduanak kokatzeko saiakerek ez zuten arrakastarik izan, eta Bilbok esportatutako Gaztelako artileen eskubideek 1559tik aurrera hiribilduan pisuaren araberako zerga berria ordaintzea besterik ez zuen lortu. Aduanak 1597an Bilbon eta Portugaleten kokatzeko erregeak egin zituen ahalegin berriek ere porrot egin zuten.