Kontzeptua

Aduanas

Bizkaiko eta Gipuzkoako kostaldeko portuetan zerga jakin batzuk egotea Goi Erdi Aroan dokumentatuta dagoela dirudi, lezda izeneko zergaren kasuan bezala. Nafarroako Antso erregeak ekarpen hori ordaintzetik salbuesten zuen Donostia (1.180 k.) edo Bizkaiko hiribilduen hogeita hamarren edo treintazgo zerga, probestu karguaren ordainsariari lotua, jateko, edateko eta erretzeko produktuei zegokiena eta, Bilboko hiribilduaren kasuan, XIX. mendearen hasierara arte iraun zuena.

Aduana-eskubidetzat har ditzakegun eskubideak, itsasoaren hamarrenak deiturikoak, Alfontso X.a Jakitunaren garaian ezarri ziren, eta XIII. mendearen bigarren erdian jaso ziren Irunen, Donostian, Devan... baina ez Bizkaiko Jaurerriko portuetan. Teorian, sarrera eta irteeren merkantzien balioaren ehuneko hamar zen, baina berezitasun batekin: merkatari bera izanez gero, inportatutakoaren eskubideak esportatutakoarekin konpentsatzen ziren. Inoiz adierazten ez diren arrazoiengatik, itsasoaren hamarreneko horiek ez ziren Bizkaian hauteman, eta Lope de Haro y Biarn jaun boteretsu eta zurrunbilotsuaren jaurerria zen haren zati bat, Alfontso X.aren eta haren seme Antso IV.aren arteko gatazka dinastikoetan funtsezko pertsonaia zena. Bizkaiko Jaurerriaren kasuan, pertzepzio-lekuak barrualdean zeuden, Urduñan, Balmasedan eta Gasteizen. Gipuzkoan, Nafarroako erresumarekiko aduana-lokarria Tolosan eta Segurako eta Ataungo aduanetan zegoen.Hasierako egoera hori aldatu egin zen denborak aurrera egin ahala, hainbat arrazoirengatik, eta horien artean bi nabarmentzen dira. Bata, imitazio-efektua Bizkaiko Jaurerriarekiko, zeinak ekialderantz ere jardun baitzuen (Santanderreko Lau hiribildu); bestea, berriz, Nafarroarekiko eta, batez ere, Frantziarekiko gatazkak. Gipuzkoarren leialtasuna bermatzeko, bizkaitarrek zituzten abantaila fiskal antzekoak lortu zituzten, bai hiribildu jakin batzuetatik, bai probintzia osotik. Gaztelako erregeek interes handia zuten mugako lurralde horiek ondo populatuta eta jende leialarekin edukitzeko, eta hortik etorri zitzaizkien abantailak. Beste arrazoietako bat kostaldeko nekazaritza-pobrezia izan zen, eta ordurako siderometalurgia-sektoreak garrantzi handia hartu zuen, urte arruntetan ere elikagaiak itsasoz inportatu behar baitziren. Horien gaineko sarrera-eskubiderik ez ordaintzeak haien prezio baxuagoan laguntzen zuen, eta, beraz, zeharka, soldatak merkatzen. Handik gutxira (1.286), Gaztelako Antso IV.ak itsasoko hamarrenetatik libratu zituen Donostiako herritarren kontsumorako ekarritako sagardoak. Joan II.ak, 1408an, zerga beretik salbuetsi zituen Gipuzkoan kontsumitzeko inportatutako mantentzeak.