Municipalities

Estella - Lizarra

Fuero de 1090.

Escrito y confirmado en 1164, se guardaba en el archivo de Estella; del que desapareció, igual suerte tornó la transcripción de 1164 que se conoce por copia del mismo: "estaba escrita en latín, en pieles largas, con letra propia de la época y sellada con el sello del rey Sabio y refrendada por el notario Gimeno". Teobaldo II confirmó este Fuero en 1269. El texto de 1164 es el que sigue.

"Haec est carta autoritatis et confirmationis qui facio ego Sancius Rex filius Regis Garsie ab omnibus hominibus de Stella, tam maioribus, quam minoribus presentibus et futuris. Placuit mihi libenti animo spontenea voluntate propter servicium quod mihi fecistis et facitis quotidie. Dono et concedo vobis et succesoribus vestris illos bonos forcs quos Sancius Rex concessit et dedit antecessoribus vestris quando populavit Stellam; et sunt tales: in primis hoc dedit illis, ut non fuissent in hoste, nisi cum pane trium dierum, et hoc fuisset per nomen de lite campele aut si Rex fuiset circundantus ab universis suis. Et si dominus domus ire noluisset, misisset per se uno pedone armato; et si hoc non fecisset, dedisset caloniam 60 solidos. Et ubicumque comparassent, vel acaptasent in Stella vel foras Stellam, hereditatem de ullo homine, habuissent eam liberam et ingenuam sine ullo malo interdicta ulcisso; et postquam anno et uno die super eam tenuisset sine inquietatione, quisquis eum inquietare vel tollere voluiset, dediset Regi 60 solidos, et insuper confirmeset hereditatem. Et quantum in uno die ire et alio redire in illis partibus potuissent, habuissent semper pascua, et silvas, et aguas in omnibus locis, sicuti homines in circuitu iilo habebant in suis terminis. Et quod non fecissent bellum, duellum cum hominibus de foras per nullo plaito, si dedissent testes unum Navarrum et unum Francum. Si testes non habuissent, dedisen unas iuras. Et quod nullus fuisset captus, dando fianzas de dreito vel de suo pede. Et si aliquis eorum cum eliqua muliere, excepta mariata, fecisset fornicationem voluntate mulieris, non habuisset calomnia; et si fuisset causa quod eam forciasset, pariasset eam, vel accepisset uxorem. Et hoc est pariare. Si mulier non est digna ut sit uxor illus, debet ille qui forciavit eam, dare illi talem maritum unde fuisset honorata ante quam habuisset eam, sed cum prudentia, arcaldi et duodecim bonorum vicinorum; hoc supra scriptum est. Et si non voluerit vel non potuerit hoc facae mitat suum corpus in manibus parentum mulieris ad voluntatem illorum. Et si mulier forciata se clamasse prima vel secunda die vel tercia aprobasset per verídicos testes Stellenses, et si mulier potuerit probare, faciat ille qui forciavit eam, deretum supra scriptum, et reddat Regi 60 solidos; post tres dies transactos nihil ei valuisset. Et si alliquis illorum iratus contra vicinum suum arma traxisset, lanzam, spadam, mazam, vel cultrum, pariasset mille solidos vel perdidisset pugno; et si unus occidisset alium, pariasset 500 solidos; et si unus alium cum pugno percusisset, vel ad capillos aprendisset, pariaset 60 solidos, et si in terram iactasset, pariasset 250 solidos. Et si eliquis in domo vicini sui intrasset, vel pignora traxiset per vim, pariasset 25 solidos domino domus; et si fidanza fuerit, bene debet pignorare; sic et foro. Et quod merinus Regis non accepisset caloniam de ullo homine de Stella nisi per laudaroentum de 6 bonis vicinis de Stella. Et nullus de omnibus hominibus de Stella fuisset ad iudicium in ullo loco nisi intra in Stella. Et si homo de Stella fuerit inventus foras in aliquo loco, et ullus homo de fois abuerit rancuram de illo, veniat, cum eo ad Stella, et accipiat deretum ad forum Stella, quia non deba recipere iudicium de los arcaldos de foras. Et si atiquis falsam mensuram, vel pesum, vel cubitum, vel cordam tenuisset, pariasset Regi 60 solidos. Et quod nullus homo posit esse ingmuus contra francos de Stella vel iudeo de aliquo debito. Et quod illus navarrus vel presbiter de foras non possit populare in Stella sine voluntate Regis a omnium Sstellensium. Et nulli homines de foras ex quo intra Stellam intraverunt per malevolentiam aliquam nec propter homicidium quod unos habeat contra alterum non se debent percutere; et ulla arma unus contra alterum non deba trahere; et si id faciunt si homines villae verberaverint aut occiderint, propter id non dabunt caluoiam

De Domo

Si quis introierit domum aliquam per vim vel per forciam, aut trahit inde aliquam rem, debet dare seniore domus, si seniori potest illum distringere pro semetipso, 25 solidos; tamen si prosemetipso non potest illum distringere, a facit inde damnum seniori ville, medietatem calonie erit sua, et alia medietas senioris ville.

De cisso

Si aliquis tenuerit domum ad cissum, et noluerit pecare cissum ad terminum, dominus domus faciet talem pignorare, qualem ipse voluerit facere in illa domo; et si voluerit, deuda portas, aut iactabit eas; a si ille qui domum tenuerit ad cissum, noluerit exire de illa domo ammointo a domino domus, ideo non laxabit claudere per eo portas dominus domus; a non pa aliud daudentur portae, nissi tatummodo per cissum. Similiter de vinea et de campis.

De Orto

De orto ubi portas habuerit aut de vinea si portas habuerit 25 solidos seniori vinae aut orti, si per semetipsum potest illvm distringere; sed si per semetipstun non potest illum distringere, medietas calunie erit senioris ville, et alia medietas cuius vinea erit aut ortus; et istam caluniam dabit ille qui per vim in vinea aut in orto intraverit; a id quod per vim rapuit, reddet seniori. Et si quis vineam aut ortum ubi porta non fuerint per vim intraverit 5 solidos, seniori vinee aut orti dabit, et hoc quod rapuit reddet

De molendino

Si quis intraverit molendinum per vim, 25 solidos olendinum, atque Regus 60 solidos

De orto et vinea

Tamen si aliquis functus fuerit in domo aut in orto atque in vinea, habet ibi calonia si potest probari, 60 solidos seniori ville, et latro debet reddere furtum se tercium seniori domus et amicaturas tres tosizas aut tres solidos.

De arbore incisso

Si quis incidit arborem vicini sui per vim de orto aut de vinea clausa, 25 solidos, et deba tornare similem arborem in eodem loco, et deba reddere fructum uniusquiusque anni quem arbor incissa deferebat seniori erboris, donec arbor sit nutrita et levet fructum. Si in linea plana arborem incidit aut in campum, 5 solidos a faciat iam dictas conveniencias. Et siquis sarmentum aut vimen incidit in aliena vinea de primo sarmmto aut de prima vinea, pariabit 5 salidos, el omnibus alas de unoquoque 12 denarios. El si aliquis colligit caules in die de orto, sine daueione, paria 5 soHdos, el reddat hoc quod prandidit; a p clausus foerit 25 solidos, a si non poteat probare cum testimonüs, deba iurare iile qui neget; el si voluerit qui probar, paest igum totnarc per batalla. Si costos vinearom aut camporum vidil aliquem inVaotem vineam aut pascenkm campos, costos probabit cum sus iura, el alias dabit caloniam. Sed si custos vinese fuerit verberatus in die, si non potuait probare per testes, accipiat iuram de illo de quo featit quaelam; si veo nocte verberatus fuerit levabit ferrum ille de quo fuerit quaela: si non fuerit crematus, pectabit costos vinae 60 salidos.

De domo

Si quis homo intraverit nocte aliquam domun per quam porte erunt clause, et domus ignis erit extinctus a homines iaccerint et sennior domus aut sua familia audierit illum, et voluerit illum prandere, et ipse qui intravit domum se voluerit defendere aut fugere, et in defensione illa fuerit mortuus, non deba inde homicidium pariare; tamen si capuit illum vivum, non debent eum interficere pro ea, sed senior domus potest illum redimere, si vivus fuerit captus, a redemtio illa erit sua tota; sed reddere debent hominen baiulo senioris vile. Et senior domus potest illum dimitere, si non accipit abeo redemtionem, et ideo non habet senior ville respondere. Et si aliquis ex parentibus interfecti, dicent illi qui hominem interfecit, tu occidisti perentem meum alio modo, et non in domo tua, intafector debet iurare et ferrum levare, quod sic interfecit illum nocte in domo sua, et non per aliam malevolentiam, neque per aliam inimicitiam, a exierit inde sanus a illesus á ferro, parentes debent firmare; et ille non debet homicidium dare, sed possunt facere bellum si ambobus placet; sed hoc non est forum.

De romipeta

Si quis romipeta aut negociatur hospitatus fuerit aliquam domum, et perdiderit ibi sum avere, a dixerit hospiti suo aut uxori aut filiis vel filiabus tu habuisti meum et es latro inde, a conventus si respondit non, debet iurare et salvare se per batailam, et si est victus, reddet furtum setericum seniori de quo erit censitus, et pectabit 60 solidos Regi pro furto, et 60 solidos per bellum, et de istis illos 20 solidos erunt de merino, et años 20 solidos de alcaldo, a alios 20 solidos senioris ville. Tamen si non est victus de bello, romipete aut negociatores pariabunt illos 60 solidos seniori ville. Similiter, si ille qui hospitatus fuerit, furtaverit avere seniori domus deba respondere per suprascriptum indicium, et si forte qui criminatus fuerit non habebit illum habere, et fuerit victus á bello, debet se reddere per latronem palam cum quantum habet de mobile a de hereditate cum una iura quod platam non habet.

De pignore

Si quis miserit domum suam aut suum honorem in pignore usque ad unum terminum et ille qui mittit domum aut honorem in pignore, facit convenienciam cum alio, quod si non trahit honorem ad terminum, sit sua, pro facere suam propiam voluntatem, non habuerit inde fidencias bonas de illa convenientia, non valebit illi illa domus nec honor; et si aliquis mittit suum honorem in pignore sine termino, ille qui misit in pignore honorem, non trahet illum nissi quando voluerit, et voluntas trahendi erit de illo qui mittit et non de eo qui pignus tenet. Et si quis miserit honorem in pignore et ad terminum a dabit inde fidancias salvitatis, ipse qui mittit, si vult, non trahet illum honorem; sed si dat illi fidancias salvitatis a de illo avere paccare ad terminum, trahet illum honorem qualiqumque hora voluerit ille qui tenet eum de illo pignore.

De prestato

Si quis ministraverit alicui suum avae 20 sut 30 marabetinos per 40 marabainos a ad terminum, a in super facit convenienciam ut si ad terminum non paccat illos 40 marabetinos, quod sit 60 aut 70 a datr inde fidancias de hoc supra scripm debitor dabit omnes marabetinos vel omne avere accomodatori, si vult illos prandere.

De marito

Si maritus illi moritur, a haba inde filios, et postea vult ducere alium maritum mulier illa debet partire totum quantum examplavit cum suo marito primo cum filiis avere et honore per medietatem; et si mulier habet hereditatem aliam aut de patrimonio aut aliquo modo ante quam dusisset maritum, non dabit inde portionem filiis; et si est causa quod perdat duos maritus, aut tres, et de omnibus habuerit filios, et filii interim non demandabunt partem matri, et postea adhuc ducit alium maritum, et tune venient filii, et que sierint illi partem, dabit uniquique filiorom partem de examplament quo defecit cvm patribus illis: de alia causa non. Et si filii sunt parve etatis aut magne a nolun partire, mata non potest illos inde distringere, et si filii volunt partire, bene possunt distringere matrem cum iusticia Regis. Et si filii sunt parvi, et pater eorum ad obitum suum fecit cabezaleros, illos cabezeleros possunt partire, et dare firmos si volunt, et etiam vendare, et inpignare herteditatem ad opem filiorum, et habebit stabilitatem Et cabezaleros possun distringere matrem pro filiis; et mater non potest distringere cabezaleros. Et si forte eveniret causa, quod mater dividat aut non dividat si voluerit facere de hoc quod illi pertinet aliquod donativum suo marito aut quolibet homini, illud donativum si dat inde firmes, habebit stabilitatem; et si venerit ad obitum mortis, et facit inde donativum de hoc quod illi pertinet; non sunt ibi firmes necesse; sed solummodo cabezaleros, et cabezaleras non debent iurare, sed debent dicere domino et suis animabus: nos audivimus et vidimus hoc donativum facere, et si non sunt ibi cabezeleros, capellanus parrochie valebit; a si est casusa ut mulier aut homo sit fortuito ad obitum districtus, et non erunt ibi homines neque capellanus, si sunt ibi due mulieres legales valebit illarum testimonium quem de cabezaleros. Et si aliquis moriatur in heremo loco, et erit ibi unus homo aut una femina, valevit testimonium quemadmodum de cabezaleribus. Et si maritus facit donativum sive auctorizamento mutieris de hoc quod pertinet mulieri, non valevit; sed si facit donativum de hoc quod sibi pertinet, valevit. Et si mulier audit facere donativum, et est in illo loco, et tacet se, si non autorizat non valebit; et si mulier vivit, et maritus moritur, quamvis sint bi filii, quantum mulier voluerit stare in viduitate, erit domina, a potentissima de toto illo avere et de honore. Et si mulier habet filiastros, et filiastri illi non diviserunt cum illorum patre, partem illorum matris, habebunt filiastri illi in honore a in avere de illorum matre in quantum examplavit cum illorum patre, ante quam duxiesset istam aliam uxorem; sed in parte patris, quantum mulier voluerit stare in viduitate, non habebunt partem in illo honore; ser illud avere mobili dividetur a ipsa manente in viduitate, non potest vendere, nec mitere in pignus illum honorem de filiastris, sed hoc quod pertinet filiis vel filiabus suis, potest vendere et impignorare si necesse est sibi, et necessitas illa sit nota à parentibus, vel à vecinis, et etiam per famem filios suos potest vendere. Si filius remanserit parvus, et postea prevenit ad perfectam etatem, et querierit matri partem de illo honore et de avere sui patris, de hoc quod erit presens, habebit partem in parte patris. Et si filius dixit Plus habetis de nostro patre, a mater dixit, non, filius potest inde habere una iura de sua matre; et si cabezaleros nolunt partire, et avolus petit pro suis nepotibus, et dat fidantias, et accipit filios auctorizando, velebit et habebit stabilitatem. Et quando venerint ad particionem, debent filii partire, et pater et mater debent eligere in omnibus hereditatibus. Et si aliquis volebat dare in illa hereditate filiorum bonorum dare, a mater voluerit illam retinere eundem precium quem et alius, retineat.

De homine mortuo

Si quis moritur, et non fecit testamentum ad obitum mortis, et remanserint parvi filii, a mater duxerit alium maritum, parentes filiorum possunt partire, et cognoscere partem patris filiorum, et dare firmes, et accipere. Et si mater voluerit tenere filios suos cum honore et avere, debet dare mata bonas fidantias parentibus filiorum quod quando filii pervenerint ad perfectam etatem, reddai illis predictum honorem a avere. Et si interim filii obiuntur, illam hareditatem et honorem a avere deba tornare unde venit parentibus suis. Et si filii faciunt donativum ante quam perveniant ad etatem 12 annorum, non habebit stabelitatem. De hereditate abolorum non posset facere donativum, nisi solummodo unam vineam, aut unam terram, aut unam domum, si duas domos aut tres habet aut unam hereditatem, et hoc filio aut filie sue, sed bene potest ilum dare filiis atque filiabus suis, quando acceperint filii uxores, aut filie maritos. Si quis voluerit facae donativum de casis abolorum et non habuerit nisi solummodo unam casam, non potest inde facere donativum, sed bene potest illum dare pro sua anima clericis, aut eclesiis vel pauperibus.

De fidancia

Si quis miserit fidanciam et dixent fidancie sue, si dampnum inde vobis venerit de ista fidancia, sopa istam domum aut super istam haeditatem vos teneatis, et si fidencia habuerit inde testes, non poterit illam domum aut hereditatem mittere ad alium in pignore, donec illam fidanciam traat; et si alter illam hereditatem in pignore accepit, illi non valebil; et si primus qui missus fuit in fidencia non habuerit inde testes, illi non valebit, et iuram non habebit; et si secundus habuerit testes inde, hereditatem illam tenebit.

De locatione

Si quis locaverit domum de aliquo per vicino homine ville et ipsemet dominus se voluerit mutare in illam domum, qui locavit domum exeat de domo, et reddat precium seniori domus de quanto stitit in illa domo. Sed si cellarium, aut pallearium, aut orreum, aut aliqua vasa locaverit, non relinquet illa usque ad suum terminum. Tamen si ille qui domun locavit vult ire in Jerusalen aut in aliam patriam aut in illa causa stacionis, dabit precium de quanto stetit. Sed si vult stare in villam in alio loco, aut in villam uxorem ducere et uxor domum habeat, ideo dominus domus suum precium non perdat.

De vidua

Vidua totam vicinitaten faciet, escepto oste.

De populatore

Si quis ex popularibus causa stanionis venerit a domum locaverit annum et diem unum ab omnibus vicinitatibus imunis permanebit: sed ex inde in antea ostem a vicinitalem faciet, et dem quasi unus ex aliis vicinis, pro vicino illum teneant.

De domo

Si quis aliquem hominem hospitatus fuerit, et alius qui querimoniam habuerit de illo venerit et dicet, quod iste mihi dare debet hoc aut mihi fecit iniuriam, et qui querimoniam habebit, seniori domus dicet, dicet ex parte Regis vos admoneo, et ubi sigillum Regis monstro, ut hospitem vestrum aut directum mihi adducatis, et sum censum, donec mihi faciat, directum exire de domo vestra non permitatis. Sed dominus domus propter hoc numquam illii directum faciet. Quod autem querimoniam de hospite illo habuerit estra portam illum custodiat: et si inde exierit, a extra limen, eum capere potuerit, capiat.

De latrone

Si latro aut raptor hospitatus aliquam domum fuerit, et qui querimoniam habuerit, cum merino aut cum iusticia aut illam domum venerit, et seniori domus querimoniam de latrone aut de furatore illo se habere dixerit et ad oculum latronem seniori domus monstraverit, aut illum desamparare debet, aut colligere fidantias de directo facare deba. Sed qui primiter illum de iniuria apellaverit scilicet de furto aut de vi, de illis duabus rebus tuntummodo respondabit, et se de illis defendere poterit numquam propter aliud ei nec alteri respondebit, et qui eum acusaverit immunem in domum debet reiici. Sed si illi latronem aut raptorem ad oculum non monstraverit, a merinus intrare domum et quaerere voluerit, si senior domus vult iurare, quod in ista domo non est ille latro aut raptor, non laxabit intrare merinum in domo sua. Temen si iurare non vult, merinus domum, unam vicem tantummodo, querere debet, a de una vice in antea non quesierit, nec merinum domum intraverit.

De debitore

De debitore si negat, cum duobus legalibus testimoniis potest probari, et cum iura de illo qui dat testes, et cum iura de uno teste; a iuram qui accipae debet, digere debet aut iurandum de duobus testibus quemcumque vella. Sed si ibi sex testes adsint iurare non debent; sed ille qui censum debet accipere, debet iurare el testes debent dicere, nos domino et nostris animabus dicimus quod ita verum est. De pignore a fidancia similiter. De decem solidis aut minus testis numquam iurabit, sed solummodo ille qui testes dat, iurabit. Inter Francos est duellum ex decem solidis insuper; et bellatores debent ese Franci ex ponte Lucronii, citra, et de Sangossa citra, et de Pampilonia similiter. Francus unus ad alium de decem solidis infra unum trancum juratorem dabit qui quindecim annos aut plus habeat. Infanzones autem ad Francos similiter, et Francus ad Infanzones similiter. Sed Infanzones et Franci ad villanum a ad iudeum iuratorem unum hominem, qui quindecim annos aut plus habeat ex decem solidis infra dabunt. Et iudeus et villanus sua manu iurabit 122 denariis supra. Et Navarrus capud sui compatris iurabit et iudeus secundum oriemtem iurabit 122 denarüs infra iurabit, et Frencus 122 denariis infra omnibus hominibus iuratorem dabit qui caput sui compatris aut sui patrini iurabit.

De fidancia

Ex quo aliquis pignoraveit suam fidanciam, non reddantur pignora nisi per ipsam fidanciam; et si debitor reddiderit pignora ad fidanciam, erit libera. Sed si ille, qui pignora tenebat clamorem faciat, et dicat, ista pignora mihi furata, vel inde substracta fuerunt, ile qui pignora tenet auctorem dare debet, quilibet habuerit ista pignora, a si non potest dare auctorem reddet pignora, a erit in fidancia; et ille qui furavit aut inde substraxit, 60 solidos calumniae debet.

De adulterio

De muliere si fuerit deprehensa in adulterio. Si maritus aliquem nocte cum sua uxore cepit, a illum interficit calupnia non est ibi. Sed si ab aliquo, die, in adulterio deprehensa fuerit, a maritus clamórem seniori ville aut merino fecerit inde senior aut merinus absque marito per censum laxare non debet, sed iustitiam de ambobus facere.

De fidancia

Si quis ex fidenciis non habuerit suum auctorem ad terminum, et vult intrare in placitum, et facit se debitor, quod si non paccat illud avere, sit duplatum illud avere, si dat indefidancia, dupplavit totum, et paccabit et si aliquis fecerit fidencia alicui, a ille qui mittit illam fidanciam non vult trahere; et illa fidancia erit pignorata, a facit scire ad suum auctorem, et non vult illum trahere de fidancia, faciet inde testes, a pariet illud avere, a pro ea recuperavit duplo; a quando pariabit debet monstrare illa pignora ubi iacent Et si aliquis fecerit fidancia alicui, et erit inde missus in persone Regis pro illa fidancia, non habet ibi caloniam; et si fidancia habuerit hereditatem in villa, non debet illum mittere in carcere, neque in vinculis ferreis, sed debet stare sine persone in palacio aut in castro Regis; a si inde exierit sine iussu merini, pariet 60 solidos, a tornet se retro; et merinus non debet illi comiatum dare absque voluntate de illo qui avere debet prandere; a si non habet hereditatem in villa, mittat illum in persone, aut da fiduciam, quod non fugat inde, a dabitur illi obalatam panis. Et si debitor fuerit missus in persone pro avere quod debeat de tribus diebus in entea dabitur ei obolatam panis ab eo qui debeat accipere avere; et si non datur panem fidancie de tribus diebus in antea, iactabit illum merious de persone a de palacio. Sed si fidancia mittit suum auctorem, non dabit ille panem; et etiam si non habet panem, non ideo debet eum dimittere merinus sine mandato eius qui capitavit eum. Si quis pignoraverit aliquam fidanciam fructuum, vinearum, aut agrorum, aut locherum, de domo, aut de honore, tantum damnum quantum habuerit in illa fidancia poterunt probare cum testibus, totum emendabit illis suus ductor; et si auctor erit in Jerusalem, aut captus á Sarracenis, vel a malis christianis, fidancia habebit spacium annum et diem, et si interim veniebat paccaset ipse aut fidancia Et si ibat Romam aut Sanctum Jaccobum, aut petebat alium locum ex citatis, habuisset spacium tantum quantum potuisset ire et venire. Et si debitor est in villa aut in regione Regis, non dabit ei decem dies nec ulum plactum si illi non placet. Et si evenit causa ut debitor sit in villa ad placitum transactum, et dixerit fidancie suae, flac inde paccare meum censum, et post fugit debita in aliena terra, et quesierit spacium fidancie non dabitur illi. Sed si dixerit, da mihi spacium, et querebo illum, iurante illo qui querit spacium quod ille sciente non est in régione nostra, habebit spacium contra orientem 10 dies, et cum sua iura si militat contra occidentem 10 dies, et contra meridiem similiter decem dies, et amplius non habebit spacium: et si aliqua fidancia pignorata fuerit per suum vicionum aut per alium suum vicinum aut per alium suum equum, aut roncinum, aut equam, aut mulum, aut mulam, omnis dies et noctes quot iacuerunt in pignore dabit illi de engeras ille qui misit illum in fidancia per unumquemque diem ac noctem 18 denarios, a per equum, et per rocinum, et per mulum et par mulam de unoquoque 100 solidos de captale, et per equam 50 solidos de captale, asinus et asina 9 denarios unusquisque de engeras et 50 solidos de captale. Porci autem non habent engeres, sed quantum valebunt. Oves si fuerint pignorate, debet reddere auctor sue fidancie caseum et lanam si fuerint tonse, et stercera, et etiam si tantum steterint ibi cum fillis suis. Si aliquis homo habet fidanciam intrare deba in sua domo pro pignorare, a si ille potest monstrare suam bestiam vivam de foris, non debet intus intrare. He bestie sunt pignorandi equus, roncinus, equa, mulus, et mula, asinus, et asina, et oves ex decem in super a non minus, et porcos ex quinque insuper a non minus, a unumquodque istorum unum annum habeat aut plus. Sed si alias bestias in suam domum habuerit oves a porcos non debet accipere per pignora Et si ad suam portam supradictas bestias non monstraverit, domum intrare ben poterit per pignorare; a deba pignorare bestias, et si bestias non invenerit pignorare debet alia pignora, scilicet, drapos et robam tantum quod valeat duplum in prima vice. Sed robam de suo lecto pignorare non deba, neque sua vestimenta, neque vatimenta sue mulleris: a de prima pignora in antea, de tercio in tercio die pignorare deba a talia pignora, que suum censum vel minus valeant. Sed si alia pignora non invenerit, ilius domus portas pignorare debet a per forum 10 dies illas tenere debet a per ea debet accipere hereditatem suam, et 10 dies illam tenere deba a per ea illum deba de sua domo eiicere, a decem dies illam tenere, et pa ea cum iustitia Regis, debet suum corpus capere a obolatam panis unoquoque die quamdiu in cautivitate erit ad manducandum dare debet ei, et medium carapitum de aqua; a si ille pignoras monstrare noluerit, ante quam portas pignora, postquam portas pignoraverit non accipiet alia pignora nisi hereditatem suam, et per ea corpus suum, quia non accipiet alia pignora, si ille qui pignora debet accipere noluerit. Sed si in suam domum ille pignora habet non debet pignorare sua pecora de foris; sed si suam bestiam in viam invenerit illam si pignorare voluerit, poterit, a non seddet per aliam bestiam, si ipse non voluerit Cuicumque magna animalia pignoraverit, per tres dies ad manducandum dabit, exinde in antea non dabit illi ad manducandum; et si senior ilius bestie ad manducandum non dederit, ille qui illam pigioravit, ad manducandum non dederit si ipse noluerit Taurus talem forum habet quem bestia granata. Ad oves, et ad capras a ad porcos non dabunt ad manducandum, nisi qui pignoraverint, noluerint. Sed postquam illa animalia ad ieiunandum misa erint, qui pignoravit, sic debet ligare, ut possint iacere et levare. Sed si senior ilius domus non erit in domo sua, quando primiter illum pignorare voluerint mulier bene potest pignora defendere, et ibi calumnia non erit. Sed ille qui pignorare debet ad mulierem fidancie coram testibus dicere debet quod causa pignorandi ibi venit; et si fidancia mulierem non habuerit ad suos famulos dicere debet similiter, et per ea mulier neque famuli illi fidancie pignora non debent defendere ex illo die in antea; et si pignora defenderit, calupnia ibi aderit Si hoc est quod fidancia in villa esset, quando fecerit scire ad mulierem uti ad famulos fidancie. Usurator non debet pignora anguerare, et si angueravit perdet lucrum, aut emendabit pignora; et si pignora emendaverit luchrum dabit illi cuius erunt pignora Et ex his duabus rebus erint in voluntate illius cuius pignora erunt; et ibi non erit celupmnia Et si usurator pignora absciderit que ad usuram tenebat vel pignora fidancie de usura, emendavit tantum, quantum minus valebunt pignora, et insuper lucrum perdet. Et si querimoniam ad justiciam fecerit, 60 solidos calupmnie usurator dabit. Et fidancia pignora bonas, scilicet, bestias vivas aut alia pignora aut heriditatem, non debet eum descabalgare neque familiam suam. Sed si bestiam invenerit quod nulla sit supra, bene potetit illam pignorare.

De abonire fidanciam

Forum qualiter debet abonire qui suam fidanciam pignoravit quia ita est quod nullus debet abonire suum fidanciam usque quo fidancia faciat eum paccare de suo debito. Sed quando fidancia reddet aut faciet reddere suum censum, ille qui censum accipiet debet dare fidancias illi fidancie quem pignoravit ut abboniscat et quod sit manifestas de toto quod pignoravit; et debet abonire; et si dixit ille qui abonimentum debet accipere, non occidisti, sic est forum de pígnore: abbonitor debet iurare, et quando iurabit debet tenere pedes super corios aut super alia pignora, si talia sunt, et iurabit quod sic occidit et vel tenuit pignora: sic est forum de pignore; et alius pro quo fuit pignoratus totum debet emendare et reddere: sic est forum. Tamen si abonire noluerit, emendabit totum hoc quod ille qui misit illum in fidancia debebat emendare.

De hostaladge

Asinum, aut mulum, aut equum, aut roncinum, aut equam 1 denarium et sellam, si valuerit minus de 5 solidos; et si sella valuerit plus de 5 solidos redimant illam 12 denarios. De trapis, lanaet fustanis de una quinta peza 1 denarium et cordam et sarpileram; tamen si trossel fustanis venumdatus fuerit, ligatus dederit de hostalage hospiti 5 solidos, aut hospes retineat illam medietatem si voluerit; pennas conilsas unaqueque 1 denarium; trapos de seta suoquoque 1 denarium; cembelinum 1 denarium; martrinas et forinas, et catos, et vulpinas, et genetas, et anginas de unaquaque docena 1 denarium; conillgas illum centum, 1 denarium; abortones a legores illvm centum 1 dinerum; cueros tanaiz, aut pelos de uno cuero 1 denarium, et de 5 cueros 1 denarium; sed si erunt sex, aut 7, aut 8, aut 9, aut decem, 2 denarios de unoquoque; centum trapos lineales 1 denarium, et si fuerit trossel ligatus, 12 denarios, et cordas. De trossel de drap de partenai 12 denarios et sarpilera si est de lino et cordam; de omnibus rebus que vendit ad pesum de illo quintar unam libram; de ferro, et de pisce et de carne non est hostalage; acer illa docena 1 meaila.

De emptione hereditatls

Si quis hereditatem emserit, et fidancias salvetatis inde habuerit et duos legales testes qui scripti sunt in illa carta, si ille qui domum vendidit, quesierit hereditatem comparatori, et comparator potest probare, quod comparavit de eo illum honorem, et levantare illas fidancias se perpagatum inde tenuerit, et si dans testes inde habuerit comparator cum uno teste iurare debet quod sic est et pesabit et venditor, qui querimoniam habebat 60 solidos deba debet seniori ville, et debet firmas dare de se et de suo genulo, quod amplius non conquerantur de illa hereditate. Et si comparator hereditatis cartam sue comparacionis perdiderit, aut erit combusta in igne, aut lesa ab aqua, aut furata, au forzata, comparator hereditatis debet iurare quod sic est verum, quod perdisset suam cartam, et dare debet testes de emtione hereditatis, et alius qui querit deba fumare quod amplius non conquerantur sicut supra scriptum est; et convenit, ut testes, qui testimonium facient unus aut ambo tantam hereditatem habeant quamtum valebit hereditas, de qua testimonium facient.

De falso testimonio

Si aliquis exierit aut fecerit Celsum testimonium, et alius potuerit illud probare inde cum testimoniis aliis, prius quam unus annus et dies unus erit transactus, emendavit cum pendere fecerit totam perditam; et qui fecerit testimonium, in mercede senioris terre erit. Sed si cum testibus non potest probari, per duellum potest se salvare; et si victus de duello erit, emendabit sicut supra scriptum est. Sed si duellum potuerit vincere, ille qui probabat dabit 500 solidos calupmnie et erit homicida de illo quem probare voluit a de perentibus suis. Sed si in secundo anno illum non appellavait, numquam amplius respondebit nec ille amplius audebit ilum appellare, quod si faciet, calumniam daret 250 solidos. [Este artículo esté copiado literalmente en el Fuero de San Sebastián con algunas variaciones de los copiantes, las cuales, en este y en los otros artículos que se hallan en igual caso, he corregido en lo que parece ser errores evidentes de la escritura].

De presbítero

Presbiter si cum muliere maritata captus fuerit, cum alio presbitero et alio laico legale debet probari, et in mercede seniotis terre erit. Similiter de alia muliere.

De pignore

Si monachi aut clerici censum ad aliquem hominen dare debent, aut illi rem eliquam in pignore mittunt, aut cum illus conveniendas facierunt: aut hereditatem in pignore mittunt, si laicus cum duobus testibus laicis probare poterit pasabit.

De hereditate

Si quis hereditatem de monasterio tenuait ad cisum, et clerici monasterii aut canonici vel monachi, vel heremite, ad illum qui hereditatem teouerit auferre voluerint, ille qui hereditatem tenuerit, si cartam inde habuerit carta tenente in manu iurabit quod sic dederit ei illam hereditatem ad cissum, et illam cartam inde sibi facerit, et valebit.

De latrone

Si fur aut latro cum furto captus fuerit, in mercede senioris ville erit, et secundum quod fortum fuerit, indi iusticiam facere debet placato illo claramente.

De vicinitate

Nullus vicinus de villa Navarrum vozer ad iudicium adducere debet; sed causa rogacionis contra omnes homines potest adducere. Sed per vozer non accipientur. Et si duellum inter duos vecinos aderit Naverrum de foris ad vigilandum nec ad duellum accipient. Et si illum auferre noluerit, quod illum causa placitandi venire non fecisse iurabit Sed si iurare aut relinquere noluerit, secundum prudenciam arcaldi, vel perpositi, cum sex bonis hominibus victus erit de placito.

De dominio et famulo

Hoc forum est de domino contra famulum. Si iudidum inter dominum et famulum advenerit et per soldada aliquid domino quesierit et dominus neget et dicat, hoc censum tibi non promisi, opus est ut famulus cum testibus hoc probet; et si probare non poterit, ibi iura non aderit; et si dominus suum famulum de domo ejecerit et inde testes famulus non habuerit, ibi iura non aderit; et si eiectus famulus fuerit, et dominus causam non habuerit, quia propter illum de sua domo eiecit, pariet suam soldadam et protinus abibit; et hoc est propter illum quia potest ei icere, per furtum sciliet, vel si pedisecam, aut nutricem futuit; et hoc cum testibus probare debet dominus;· et si hoc probare poterit, perdet suam soldadam famulus· et si dominus hoc probare non potuerit famulus iurabit, quod non fecit et pasabit.

De homine mortuo

Si homo mortuus censum alicui homini dare debuerit, et ille qui quesit quod sic debeat illi hoc probare non potuerit, filii quod nesciunt iurabunt quod pater illorum debuisset illi illum censum, et passabit. Mulier mortui faciet similiter. Et si ipse dicet hoc, tu scis, de ferro toma est ibi. Et si dixit filio, pater tuuos hoc censum mihi debet, et filus dicat hoc esse potest quod debuit, sed tibi reddidit, ille qui quesit censum, debet iurare et ferrum levare, et si potest se salvare, recuperabit suum censum, et si ipse voluerit qui ferrum debet levare, potest ponere hominem ad ferrum levandum pro se, quia sicut potest ponere hominem ad faciendum bellum per se, sic potest ponere hominem ad ferrum levandum in iudicio quod convenit ferrum.

De negociatore

Si quis bestiam de romipeta aut de negociatore emerit, et ille auctorem non quesierit, et ibi adsint testes qui iurent, bene erit; sin autem ipsemet iuret quod sic de romipeta cum spera et baculo comparabit et velebit. De negociatore qui non dat leges similiter. De hominibus provincie fidanciam salvetatis debet accipere, et ad 10 dies auctorem habere, et ad 7 dies alium auctorem habeat , et ad 3 dies alium, et ibi firmat placitum.

De commenda

Si quis moritur, et in comenda alius cuiusque hominis filium suum miserit si ille qui tenet, iniuriam aut ingenium in sua comenda illi facit, scilicet censi, aut ire, aut aliquam stultam fiduciam contra se aut contra alium faciat facere quamvis in sua comenda 20 aut 30 annos permaneat aut plus de quocumque illum ingenuerit, totum debet emendare, et numquam propter hoc de custodia illius exierit donec dicat coram testibus, in vestra comenda nolo amplius stare, aut ipse dicat, nolo ut amplius in mea comenda permaneas, et hoc dicat coram testibus.

De anulo

Si quis suum anulum aureum cum preciosa petra in pignore miserit aut imprestabit et illum comendabit, si ille qui tenuerit annulum ille perdidit, alium anulum reddet cum una iura quod tantum valet quantum ille quem impignoravit, atque imprestavit et comodavit, et pasabit: si non vult iurare, inde det illi 100 solidos. Si anulus argenteus fuerit, non inde 100 solidos dabit, sed quantum valebit. De lorica et de breoneras et de elmecum una iura similiter quantum valet. De ense similiter quemadmodum de anulo aureo.

De testimonio

Si aliquis fecerit testimonium allii, et ipse concesserit se testimonium facere non potest fallere testimonium. Sed si viderit vel audierit, et non concesserit se testimonium permanere, non erit testimonium nisi vult. Et si dixerit tu fuisti mihi testimonium, et ipse dixerit, bene potest esse, sed non meminit, debet se salvare pro una iura, quod non meminit se esse testimonium. Si non vult iurare, faciet testimonium.

De coniugio

Si quis filium non natum sub legali coniugio habuerit si unam vineam pater illi, aut unum campum, aut quamlibet hereditatem aut denarios dederit, pro ca filius bastardus partem non acipiet, nec cum aliis legalibus fratribus parciet. Tamen si pater hoc non fecerit partem in omnen hereditatem, sicuti unus ex legalibus frattibus habebit, et in hereditate avolorum et in emtionibus. Sed si pater ad obitum mortis illum denegat, et alii fratres eum legalibus testibus hoc possunt probare, partem in hereditetem nec in censum potuerit habere. Si quis hominis suum mantellum aut aliqua sua vestimenta pignoravetit aut illum per iram despoliaverit 250 solidos. Si quis frumentum quod vadit ad molendinum pignoraverit, aut farinam que de molendino venit, aut panem, aut galetam, que ad vinum vadit aut venit, reddet hoc quod capit, et dabit 60 solidos.

De barba

Si quis barbam alicuius hominis per iram tiraverit mille solidos; si quis brachium aut tibia alicuius hominis frangerit 250 solidos pariet De vicinitate De duobus vicinis qui propter vicinitatem hereditatem querunt quando in venditione exit, ex vicinitate, non propter parentelan nihil potest inde queri.

De muliere

Si mulier dat dotem marito aut solvit si firmas dat illud valebit, et aliter non; et convenit ut mulier 12 annos et plus habeat et firmas inde det quia aliter non valet

De mantello

De mantello perdito cum iura reddat quantum valebat.

De ecclesia

Quicumque sacratam ecclesiam violaverit et homicidium ibi perpetraverit 900 solidos de eclesia et homicidium ultra, et si sacrata non est 60 solidos et homicidium.

De sacerdotibus

Ouicumque presbiterum aut diachonum verberaverit aut occiderit pro diachono 700 solidos et pro presbitero 900 solidos de calumnia.

De homicidio

Quicumque homicidium perpetraverit, prius quem suam querimoniam manifestaverit, que homicidium fecit annum et diem unum debet fugere, quia infra annum et diem unum parentes mortui numquam capient directum si ipsi nolunt. Sed prius quam annus unus et dies unus transacti erunt, debent per forum directum accipere; et est directum tale, scilicet, iuram dare vel homicidium facere quodlibet istorum duorum parentibus mortui melius placebit, qui directum debent accipere.

De pignore

Nullus non debet pignorare vicinum suum, si fidiator suus non est, et si pignoraverit vicinum suum qui non est fidiator, debet calumpniam 25 solidos, et reddet pignora. Sed si post praeparat fidanciam, ille qui pignoratus est, et alter non voluerit accipere, et nox transeat, debet 60 solidos calonie et pignora reddere, et angeras tales dare quales pertinent ad iila pignora que prandidit. Sed bene poterit pignorare hominem de foris pro debito aut per fidanciam aut per cualicumque rancuram de illo habuerit usque quo fidancia del illi de directo aut usque faciat illi tantum quantum arcaldi iudicabit. Et si evenit ut non inveniat illi pignus, non laxabit illum partire de se usque quo faciat illi directum secundum iudicium arcaldi, et non habet in hoc calumniam. Quia si taliter non erat quando damans quereret merinum, ille de quo damans erat aut fugeret, aut absconderet se, et damans perderet suam rectum.

De cotibus

Et est forum ut omnes cotos quos fuerit consilium ville propter iusticiam de pane aut de piscibus aut de carne, aut de quaqumque causa, quod omne consillum interdictum miserint, ut accipiant calupmniam qualiter miserint, et ultra faciant inde iusticiam propter distringere qualiter consilium ville placuerit; et omeem calumniam quod miserint facient secundum voluntatem consilii, et omnes cotos quos fecerint tenere, potuerint, tantum quantum illi voluerint et tollere quando voluerint, quia sic est forum.

De homine verberato

Si aliquis verberaverit aliquem aut os ilius franget aut vestimenta alicui tollet aut aliqui verba in quibus possunt esse calupmnie dixerit, si testes inde dentur et testimonium faaciant, medietas calupmnie illius est qui testes dederit, et elia medietas praepo- siti ville. Sed si testes non dederit, et ad iuram pervenetint et iura redempta sit, ibi damans non parciet, quia omnis calupmnia preposito ville erit; et per quam clamatoria facta erit, clamator sine merino condonare non poterit nec merinus iuram condonare per aliquam redemtionem sine damatore; et qui iniutiam fecit, debet se submitere in mercede illius cuius calupmniam fecit.

De lapide

Quicumque lapidem per iram iaetat et percutit hominem 500 solidos, et si iactat et usque ad hominem non perveniat, 250 solidos, et si ultra pasat et hominem non percuciat, 500 solidos pariet.

De mauro

Si captivus maurus alicuius hominis aut bestia hominem percuserit si negat cum duobus legitimis testibus christanis, debet probari; et si probari non potest senior mauri aut bestie quod hoc malum non fecisset debet iurare, et si iurare non vult maurum aut bestiam reddat.

De domino

Si senior ville dicat tu hoc malum fecisti, nulla reaponsio debet fieri, quia senior est et quidquid ille placuerit, aut bonum, aut malum dicere poterit si clamans ibi non adsit sed ille clamans de manu domini non debet recipi, sed damans pro seroetipso debet clamare, et dominus secundum forum amborum debet iudicare.

De pesquisa

Nullam pesquisam habemus per forum contra ullum hominem pro nullo placito, sed testes aut iura aut bellum si francus est propter debita de censu de 10 solidos in super.

De christiano et judeo

Si aliquis judeus debet aliquid christiano, et judeus vult negare cum testimoniis debet probare; si francus est coum uno franco et uno judeo; si est homo de foris cum uno homine de foris et cum uno judeo. Et judeus ad cristianum similiter. Et si advenerit ut cristianos habeat cartam, non potest negare judeo quia carta facta de rabi valet quantum testes contra jadeos. Sed opus est judeo ut monstret ad illum qui cartam tenet quomodo pagavit eum cum testibus, et si non potest probare, iuret ille qui querit quod non fuit pagatus, et paget illum. Et si moritur judeus, filii judei debent facere queroadmodum pater suus debebat facere hoc qui supra scriptum est si cartam habet cristianus. Sed si cristianus moritur et filii sui censum demandaverint a canam inde habuerint, opus est ut judeus monstret quando pagavit eum ad suum patrem, et si non potuerit probare cum testibus, iurabit fitius qui cartam habet quod non fuit pagatus de illo censu sui patris; et pagabit. Sed si cristianu contra judeum plaitum habet aut de censu, vel de batedura, aut nulla caussa, si non habuerit cartam aut testes, cum una iura se debet salvare judeo, et pasabit, et cristianus cum una iura contra judeum, et pasabit similiter si non habet testes.

De espuerio

Si aliquis espuerium furaverit, pectabit 100 solidos seniori, espuerii, et si damnum exit inde, pectabit 60 solidos calumnie, et si mutatus fuerit, de unaqueque multe, 100 solidos pariet. De falcone et de acipitre similiter.

De gallina

Quicumque gallinam aut ansarem aut anetam furaverit se tercium debet furtum reddere, et 60 solidos pariet; et qui cantantem de gaiola furaverit 60 solidos pariet.

De columbo

Quicumque columbum de columbario in Iaqueo caperit, de unoquoque quinque solidos dabit; et si de columbario furaverit, fuctum se tercium reddet De lesda In die jovis, non capiantur lesde nisi de hoc quod cum roa mensurantur; et burgenses per totam septimanam, vendent segetem in suam domum, et non dabunt lesdam. Et in die mercurii ex hora nona usque in die jovis usque quo sit nox, quicumque ad forum venerit, non debet esse pignoratus, nisi sit debitor aut fidancia Et eliquis hoc de foris non mitat arma in foro, nisi sit transgresor; et si miserit, ommutet arma, et non dabit caloniam.

De canibus

Quicumque lepararium aut alanum furaverit, 100 solidos pariet, et calopmnia 60 solidos; et qui podencum furaverit, se tercium reddet et 60 solidos ad Regem pariet. De goiz qui domum custodit quicumque furaverit aut occiderit se tercium reddet et dabit 60 solidos calupmnie.

De hominibus de foris

Homines de foris non debent vinum deferre in vilam causa reponendi, et si affert vinum, perdet, et ille in cuius domo manserit, 60 solidos calupmnie dabit, et medietas erit senioris ville, et altera medietas consilii ville.

De turpis sermonibus

Iste sunt sermones in quibus sunt calumnie, scilicet, Iatro probatus, traditor, deiectus, os fetidum, nomen castele. Sed si ille qui dixetit, negare voluerit, et alius potest probare cum legalibus testibus pro universis istis verbis 250 solidos calumnie; et si non habet testes, jurabit ille quod non dixit, et pasabit. Sed si manifestaverit et dixerit quod propter iram dixi et non propter hoc ut hoc sciam in te, iurabit sic, et dabitur calupmnia 6 solidos et 6 denarios et 6 meailas et pasabit. Et omnes homines de foris ex hora nona diei mercurii usque ad noctem diei jovis ex omni segete qoamqumque ad roam mensuraverint, emendam dare debent pedonibus de alcaiat de castello.

De franca navarro

De iudicio si est inter francos et navarros de omne pleito quod habeant navarri cum francis, cum testibus debent probare unus ad aliud pro uno navarro et uno franco; et francus non debet esse de villis de foris, sed de civitate aut de burgo Regis; et navarrus debet esse de Lizagorria citra aun de ponto Archeta citra, aut de Pampilona citra, aut de ponto sancti Martini citra, et debet habere suum focum et suam mensam. Sed si testes unus contra alterum non habuerint, de toto pleito cum una iura erint liberi.

De bestia quadrupedis

Nullus homo bestia quadrupedis sine firmis emat. Si auctor, qui exit de bestia sit francus contra francum donet auctorem, et auctor sit francus, et dicat numquam fuit tua, probabit cum duobus francis, et habebit suam bestiam; et si auctor est navarrus, et dicat, numquam fuit tua; ille qui probabit cum uno franco et altero navarro, et franco contra illum similiter.

De domo

Si aliquis vendiderit suam domum aut suam hereditatem et debuerit aliquem censum alicui, ille, cui census debetur, bene poterit sigillare ad coroparatorem usque faciat illi suum censum dare aut fidanciam de directo dare.

De testibus

Si aliquis de testibus fidanciam dederit per censum aut per verberationem eliqui, si ad diem placiti testes dare non poterit, propter hoc non debet dare calupniam sed si iusticia dicat, tu censum cepisti dut tibi conventus est census, quapropter Rex perdidit suam calupniam debet se salvare pro una iura, quod ansus non est sibi conventus, neque accepit; quare Rex perdidisset suam calupmniam, a erit liber. Sed si calupmniam erit hereditatem et testes non poterit dare vel calupmniam vincere, Regi 60 solidos debet calupmnie.

De iudicio arcaldi

Postquam iudicium de arcalde datum fuerit, et ipse iudicabit iuram aut testes dare ad diem mominatum, est forum placitandi usque ad terciam, et qui iudicium complevait usque ad terciam, erit victus, vel si afiquis illorum usque ad terciam ad placitum non venerit erit victus.

De burgensibus

Si unus burgensis alteri burgensi suum censum negaverit, et cum testibus probare potait, suum ansum reddet illi, et quinque solidos calupmnie dabit: ex quibus medietas erit illius qui testes dedit et altera medietas iusticie. Sed si negaverit et ad iuram venerit, qui negat et suam iuram redimit, tantum quantum suam iuram redimit, tantum calupmnie justicie dabit ex 60 solidis infra. Sed si captale est plus quam 60 solidos reddet captale: et 60 solidos calupmnie Regi, et non plus.

De foro

Foro ut omnes vadant in hoste sicut supra scriptum est, scilicet, multe ocasiones superveniunt quibus non possunt ire in hoste, sicut siunt infirmtitates, vel si mulier iacet in partu, vel si vicinus non est in hac patria, vel si vicinus est in villa de Navarra, et non audit preconum de hoste, vel si pater suus vel mater vel uxor iacent ad obitum mortis; per nullam aliam causam non debet remanere quod non vadat in hostem vel mittat suum pedonem, vel habeat amorem de iusticüs de villa. Et si non habet ullam ocasionem de istis, et non exierit nec miserit in hostem, pectet calopmniam 60 solidos.

De alto foro

Forum est quod nullus vicinus accipiat loger de suo vicino per ullum iodicium quod habeant inter se, exceptis iusticüs de villa, quia Rex perdidit inde suum directum, et villa perdidit suum forum, et pauper homo perdidit suum judicium; et si potest probari vicino quod accipiat loger de suo vicino per ullum judicium debet caloniam Regi 60 solidos. Hoc suprascriptum forum vel donativum dono vobis, et concedo et confirmo onnibus hominibus de Estella, tam maioribus quam minoribus, tam futuris quam presentibus, et filiis ac filiabus vestris, sive vestre generationis, et omni vestre posteritati, vel vestris sucesoribus, qui in Estella populavetint, quod habeatis illum salvum et ingenuum, liberum et francum per infinita secula seculorum. Amen. Salva mea fidelitate, et de omni mea posteritate per omnia secula seculorum. Facta carta in mense aprilis in Estella sub era 1202. Regnante me Dei gracia rege in Pampilona, in Estella, in Logroino et in Tutela Episcopus Sencius in Pampilona [En la as 1202, o año 1164, no era obispo de Pamplona D. Sancho; según la historia por este tiempo fue nombrado obispo D. Viviano y antes de él D. Lope, que murió en 1159 y estuvo vacante la mitra cinco años; debe pues haber error en la fecha o en el nombre del obispo) in este Vela, in Alava [In este Vela in Atava, debe leerse, por concordar con la historia, el conde D. Vela en Alava]. Rodrie Martínez in Marainon. Petro Roiz in Estella, et sub ipso alcait in illo castello Gil de Leorin, arceld Petrus Guillelmus, prebost Julian, sayon Peire Guillen de Lerraga Sancius Remirez in Legin, et in Sangosa, et in Funes. Senior de Aybar in Roncal et in Sarasaz. Sanz Ezcherra in Scanmaria de iusua, et in Cabaros. [Debe leerse Santa María de Ujué et in Caparros]. Martin de Leet in Petra alta, Senior Azenaire in Tefailla, Aznar de Rada in Falces et in Valterra, Petro Darazuri in Legarra, in Tutela et in Logroino".