Kulturalak

La Academia Errante

La Academia Errante erakunde malgua izan zen, euskal intelektualak, publizistak eta herritarrak biltzen zituena modu irekian. Ez zuten kultura elkarte bezala aitortu; horren ordez, kontrakoa gertatu zen, frankismoaren aldekoak ez ziren elkarte guztiak debekatuta zeuden, eta diktaduraren oztopoak pairatu zituen. Erregimen politikoak eta horren kudeatzaileak kezkatuta zeuden akademiako kideen deialdi botereagatik eta esangura intelektualagatik, eta horren isla da Jaka Legorburu kudeatzaileak pairatu zuen poliziaren jazarpena. Bileretan ehun intelektual inguruk hartu zuten parte, eta horrek azaleratzen du Jakak jendea biltzeko gaitasun ikaragarria zuela eta bileretako formula baliagarria zela. Saio horietan pentsamendu elementu aurrerakoienak eta beste erreferentzia intelektual eta moral ugari aldarrikatu zituzten, entziklopedistetatik hasi eta Unamuno edo Barojara arte.

Ulermen eta adiskidetasun foro bat izan zen, eta guztien gainetik kontsentsua, elkarrizketa zibilizatua eta gizarte ulermena izan ziren nagusi. 1964an, jendaurrean aurkeztu eta handik gutxira, eta lau liburu argitaratu ondoren, La Academia Errante proiektuak biltzeari utzi zion. Akademia kideek Gipuzkoako barnealdeko bentetan eta Nafarroan bildu ziren. Erabaki horren atzean ez zegoen asmo klandestinorik, baizik eta eguna naturan igarotzeko nahia, eta aldarrikapen hori kideen artean nagusitu zen; izan ere, Caro Barojak Barandiarani buruzko saioan azaldu zuen moduan, Euskal Herria natura aldetik hondatzen ari zen. Ez ziren gastronomia aldetik gozatzeko bilerak, ez eta apetitu bereziko kideen batzarrak ere; hala ere, Busca Isusi gastronomoa tartean zegoenez, bilera bakoitzerako menu onenak bilatzea beti bermatuta egoten zen. Menuak beti kideen arteko elkar ulertzea sustatzea izan zuen helburu, eta kideek beti gai eta ezinegon sozialak, kulturalak, politikoak eta eraginezkoak eztabaidatzeko prest agertu ziren. Planteamenduen izaera dagozkien mintzaldietan ikus daiteke: laburrak izan arren, sakontasun eta argitasun izugarria zuten, argitaratutako proiektuko lau liburuetako testuetan ikus daitekeenez.

Hala ere, benta eta tabernetako deiak eta bilerak beti eta esklusiboki gizonezkoentzat ziren. Gizartea aldatzeko helburua zuen eta etorkizunera begirako taldea zen arren, sozietate gastronomikoetan ordezkatutako estatu kulturaren mimetikari eusten zion formulak, hain zuzen ere; emakumeek ezin zuten horietan sartu. Bilgune ziren tabernak eta jatetxeak toki publikoak izan arren (eta ez sozietate pribatuak), Dolores Salisek, Luis Rodríguez Galen emazteak (Luis de Uranzu), eta Itziar Carreño (Jorge Oteizaren emazteak) saioetako batean parte hartu zutenean une larriak bizi zituzten. Bi bikoteek herrialdean zehar bidaiatu ohi zuten asteburuetako txangoetan, eta horrela, akademiaren bilerara joan ziren. Pianista, zeramista, margolaria eta eskultorea zen Dolores Salis, baita xarma intelektual handiko eta jario izugarriko emakumea ere; Salisek, beste emakume askoren moduan, meritu propioengatik har zezakeen parte saio haietan.