Esan bezala, azken hamarkadatan gobernantzaren kontzeptua aise aplika daiteke Euskal Herriko errealitatean. Hala ere, ia ezinezkoa izango litzateke gobernatzeko mekanismo guztiak jasoko lituzkeen inbentario bat osatzea. Berez, eskala guztietan halako estrategiak daudela esan genezake, eragin handi edo txikikoak. Adibide batera, kasu paradigmatiko batzuk ekarriko ditugu, gerora, hain ezaguna ez den kasu bat hartzeko, agian gure lurretan abiarazitako gobernazio aurreratuena izan daitekeena.
Politika kulturalaren esparruan hainbat estrategia identifika daitezke; horren adibide da 2004-2008 legealdian Kulturaren Euskadiko Plana abian jartzea, sektoreko hamar talderen lanarekin gauzatu dena. Plan horren arabera, eragindako eskala ugarietako instituzioko ordezkariek (Eusko Jaurlaritza, Foru Aldundiak, Udalak) hainbat sektore (Arte Eszenikoak, musika, antzerkia, etab.) indartu eta bultzatzeko estrategiak erabakitzen dituzte profesional eta adituekin batera. Aldez aurretik, eragile horiek kulturaren errealitateari buruzko diagnosia egiten dute, jarraibide estrategikoak, helburuak, baliabideak eta plan espezifikoak zehaztuz. Halaber, eskema hori gaztediaren politikan eta generoarekin, edota immigrazioarekin lotutako estrategietan erabiltzen da, modu horretan Gaztedia Planak edota Berdintasunezko Planak gauzatzen direlarik, besteak beste. Modu berean, politika publikoak artikulatu eta planifikatzeko hainbat eredu topa ditzakegu, esaterako, hirugarren adinera bideratutako sare-politikoetan, hezkuntzazko politiketan, etab. Edozelan ere, sare aniztasuna agerikoa izanagatik ere, kasu gehienetan sare horiek egikaritzerakoan desegin egiten direla adierazi behar da. Horren ondorioz, gobernu-estrategiaren diseinua kontrolatzea zilegi bada ere, hura ezartzea ezinezkoa suertatzen da.
Gizarte berrikuntzaren estrategietan gobernazio-dinamikak gero eta garrantzia handiagoa hartzen ari dira. Horri dagokionez, Zientzia, Teknologia eta Berrikuntzaren Euskal Sarea (Saretek) nabarmendu behar da. Era berean, eragile sozial eta ekonomikoen arteko topaketarako foro eta organoen garrantzia ere azpimarragarria da, hala, Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetako Batzordea edota Lan Harremanen Kontseilua aipa daitezke. Dena den, Zurbanok adierazten duen moduan (2007) eredu horretan ahulezia nabarmenak hautematen dira buruzagitza publikoari dagokionez. Azken bi kasuetan gainera zentro-periferia ardatzaren inguruan gizarte-ehunduraren haustura gertatu da, eta horrek elementu oso konplexua eransten du, sare hauen dinamika zailtzen duena.
Gobernazio-estrategiaren beste adibide bat 2004. urtean Eusko Ikaskuntzak bultzatutako ekimenean topa dezakegu, Garapen Iraunkorrari buruzko Diziplina anitzeko Proiektu Bereziarekin (DPB-GI) gauzatzen dena, zeinak honela dioen "plataforma sozialean gure gizarteko eragileek Garapen Iraunkorrari buruzko gogoeta eta eztabaida prozesu batean parte hartzen dute; (...) Garapen Iraunkorra Euskal Herrian sortzen diren erabaki eta jarduera guztien eta guztietarako esparru estrategiko nagusitzat". Hala ere, kasu honetan ere, ikusteke dago proposamenak ezartzeko ardura duten instituzioek noraino betetzen dituzten hartutako konpromisoak.
Nolanahi ere, Euskal Herrian gehien landutako gobernantza eredua Iparralden 90eko hamarkadaren hasieratik bultzatzen dena da, zalantzarik gabe. Alde batetik, inplikatutako eragile kopuruari so eta, batez ere, eragindako politiken zeharkako izaerari so, guztiak "lurralde-antolakuntza" kontzeptuaren babesean artikulatuak.
Lurraldea antolatzeko partaidetzazko prozesuaren abiapuntua kultura, gizarte, ekonomia eta administrazio arloetan Iparraldek bizi duen desegituraketazko egoeran lekutzen da. Hala, 1992an hainbat faktore batu ziren, adostasun batera heltzeko estrategia bat abiaraztea ahalbidetu zutenak. Estrategia horretan tokiko 500 ordezkarik parte hartu zuten eta diagnosi bat egin zuten; horren arabera politika publiko batzuk abiarazi zituzten Euskal Herriaren garapena bermatzeko xedez.
"Euskal Herria 2010" estatuko agintariek milioi bat frankorekin finantzatutako gogoeta da eta antolakuntza korapilatsua duen sare batek ikuskatzen du, elkarrekintzan oinarrituz: a) estatuko ordezkariak bultzatzaile gisa, b) kargudun hautatuak dinamizatzaile gisa, eta c) "aholkularitza" lana betetzen duten "indar biziak". Zehatzago esatera, hiru eragile mota horiek hierarkikoki mailakatutako bi azpisaretan antolatzen dira: a) gidatze talde bat, kontseilari nagusiek, eskualde-kontseilariek, senatariek, Euskal Herriko bi Biltzarretako presidenteek, kontsularen ganberatako presidenteek eta ADEPAB Garapenerako Agentziako Presidenteak osatzen dutena; eta b) gidatze taldeko ordezkariak, Estatuko ordezkariak eta pertsona kualifikatuak nahiz sektoreko lantalde ezberdinetako kideak barneratzen dituen zeharkako talde bat. Haien egitekoa dinamikan zehar egindako lan guztiak balioestea da.
Urtebete baino gehiago lanean aritu ostean, Euskal Herria 2010 txostena Baionako Merkataritza eta Industria Ganberako foro batean aurkeztu zen Pirinio Atlantikoetako Departamenduko hiru ministroen aurrean. 300 orrialde baino gehiago dituen txosten hori tokiko 500 ordezkariz osatutako hamar lantaldek egindako ekarpenen arabera banatutako hiru dokumentutan banatzen da:
- Lurralde horien testuinguru ekonomiko, kultural, sozial eta administratiboa definitzen dituen diagnosi bat;
- Euskal sistemako egiturazko ezaugarri garrantzitsuenei buruzko ikerketa bat, hala koiunturazkoena nola aurreikuspenen arabera epe ertainera garrantzia handia izan dezaketen haiena;
- Eta aurrera begirako ikerketa bat, Iparraldek etorkizunean izan ditzakeen balizko egoerak aztertzen dituena, errealitatea eta aurreko ikerketetan hautemandako joerak nahiz antolamendu politiko orokor eta partaidetzazko baten alde egiteko izan daitezkeen aukerak aintzat hartuz. Horri dagokionez, etorkizunari so balizko 6 egoera zehazten direla nabarmendu behar da. Lehenak 1992-2000 bitarteko joeraren ildotik jarraitzen du, hurrengo hiruek joera horiek 2010. urteraino hedatzen dituzte, atsekabezko etorkizuna ageri delarik. Azkenik, azken biak borondatezko egoerak dira eta etorkizun egonkorragoa ageri dute baldin eta garapenerako estrategia bat abian jartzea eta Iparralde Europako eraikuntza-prozesuan barneratzea lortzen bada.
Bukatzeko, eta Euskal Herria 2010 txostenak iragartzen duen egoera ekonomiko eta kultural etsigarriaren aurrean, pertsona horiek, ordura arte sektore nazionalistek bakarka defendatutako auzi batzuk baitaratu zituzten:
- Iparralderen lurralde-unitatea eta zehazki espezifikotasuna onartzen da, nahiz eta administrazioari so bi azpi-prefektutan (Gobernuaren azpiordezkaritzak) banatzen den eta Pirinio Atlantikoetako Departamenduan barneratzen den Biarnorekin batera;
- mugaz gaindiko lankidetza sakontzearen alde egiten da EAE eta Nafarroarekin elkarlanean aritzeko;
- tokiko identitatearen garrantzia aitortzen da kohesiorako eta elkartasunak eta garapeneko bermeak sortzeko faktore gisa, kultura eta euskara sustatzearen alde egiten delarik;
- Euskal Herria instituzionalki ordezkatzea ahalbidetuko duten mekanismoak abiaraztea aldarrikatzen da (CP, 1993).
Ildo horretatik 1994-1995 bitartean Garapenerako Kontseilua (CDPB) eta Hautetsien Kontseilua (CEPB) eratu ziren, Antolamendu eta Garapenaren estrategiak dinamizatzeaz arduratzen diren erakunde moduan: lehenengoan Euskal Herriko eragile sozial, kulturak, ekonomiko eta politiko ia guztiak barneratzen dira eta proposamenak luzatzea da bere egitekoa; (CDPB, 1994); bigarrena lurralde horretako kargudun hautatu guztiek osatzen dute eta erabakitzeko gaitasuna dute, nahiz eta politika publikoak ezartzeko eskumenik ez izan (azken hori udalerrietako, departamenduetako, eskualdetako eta estatuko instituzioen eskumena da) (CEPB, 1995).
Ingeniaritza politiko modura defini daiteke, izan ere, halako dinamiken inguruan mesfidantza gehien azaldu zuten bi sektoreen arteko adostasunari esker sortutakoa da. Nazionalistek instituzioen aldeko egitura hori ukatu egiten zuten, izan ere, modu horretan Mitterrand presidenteak departamendu euskalduna sortzeko promesa (1981ean egindakoa) hankaz gora bidaltzen zela uste zuten; gainera instituzionaletik gutxi zuela uste zuten. Azkenik, ordea, ordura arte kargudun politiko gehienek ahantzitako identitateari dagokion auzia barneratu zenean egitura onartu zuten, eta Euskal Herriko Garapenerako Kontseiluaren zuzendaritzaz jabetu zirelako, erakunde sozial eta kulturaletan garrantzia handia izatearen eraginez. Bestalde, hautetsi nagusiak historikoki eredu horren aurka agertu izan dira, herritarrek hautestontzietan adierazitako borondatea ordezten zuen egitura gisa ikusten zutelako. Dena den, 90eko hamarkadan onartu egin zuten, sare horiek departamenduaren aldeko aldarrikapena alboratzeko asmoz sortu zirelako eta Garapenerako Kontseilua haiek kontrolatzen zuten Hautetsien Kontseilu baten mende zegoelako (AHEDO, 2003).
Buru biko policy network horren lehen zeregina lurralde euskaldunen egoerari buruzko diagnosia berriz egitea izan zen. Horren ondorio da Lurralde-antolakuntzaren Eskema (1997). Bertan politika, gizartea, kultura eta ekonomia arloko hainbat ordezkarik parte hartu zuten eta Iparralderen garapen koherentea bermatu duten 96 neurri zehaztu zituzten (CEPB, 1997). Dena den, ez zuten haiek ezartzeko mekanismo eta eskumen berezkorik, horren ondorioz, bi sareek agintariekin negoziatu behar izan zituzten diseinatutako proposamenak abiaraztea bermatuko zituzten baliabideak. Eta Garapenerako Proiektua hiru lurralde-instantzietan (Departamendua, Eskualdea eta Estatua) onartu arren, bakarrak ere ez zuen programak finantzatzeko adinako partidarik eskaini, ahalik eta 2000. urtearen amaieran Hitzarmen Berezia sinatu zen arte. Modu horretan, politika publikoekin konpromiso gehien zuten sektoreen erreakzio logikoa ordura arte ezkutuan zegoen instituzionalizazioaren aldeko aldarrikapena egitea izan zen. Horrela, handikiek garapenaren dinamika hasteko emandako oniritzia ahalbidetu zuen hasierako adostasuna apurtu egin zen. Horren ondorioz, 1997ko erdialdetik 2001era arte garapenerako estrategiek krisi gogorra bizi izan zuten, izan ere, konfiantzazko harremanak eten egin ziren eta ezinezkoa izan zen Antolakuntzaren Eskeman barneratutako proposamenak praktikan jartzea. Pixkanaka eztabaida politikoa desbideratu egin zen, hala, hasiera batean garapena bermatzeko moduari (politika publikoa) buruzkoa bazen ere, apurka garapena noren eskuetan uztea izan zen eztabaida nagusia (instituzionalizazioaren aldarrikapena) (AHEDO & URTEAGA, 2004).
Horren harira, abian jarritako dinamika bi ikuspegitatik aztertu behar da: nazionalismoarentzat dituen inplikazioen ikuspegitik eta edukiaren ikuspegitik.
Alde batetik, Garapenerako Kontseiluak eta Hautetsien Kontseiluak osatutako buru biko egiturari esker, eragile guztiek parte hartzea ahalbidetzen da hautetsiekin eta administrazioarekin batera. Gobernatzeko formula horretan, nazionalistek lurralde horretako eztabaida politikoetan esku hartze zuzena izateko aukerak zituztela ikusteaz gain, euskal instituzionalizazioaren alde egiten zuten sektore ez nazionalistekin nolabaiteko aliantza bat eratzeko aukera ikusi zuten.
Beste alde batetik, edukiaren azterketari dagokion ikuspegitik, sare hauek menderatzen zituzten bi koalizio agertzen dira: batak, lurralde horien garapena instituzionalizazioarekin lotzen du eta nazionalistek artikulatzen dute; bestea, politika publikoen eztabaida eta instituzionalizazioaren eztabaida bereizten saiatzen da. Azkenik, 1994-2005 bitartean bi koalizio horien elkarrekintzari esker hainbat eredu agertu ziren:
- horrenbestez, 1992-1997 bitartean bi eragileen arteko negoziazioaren logika izan zen garapenerako politikaren funtsezko ezaugarria;
- 1997-2000 bitartean, agintariek garapenerako proposamenak ezartzeko azaldutako eginahal eskasaren ondorioz, mobilizazioaren logika iritsi zen, Llamamiento de los 100 izeneko instituzioen aldeko mobilizazio-zikloarekin gauzatzen dena;
- Eskemako proposamenak abian jartzeko baliabide ugari lortzea ahalbidetu zuen Konbentzio Espezifikoa (2000) sinatu ondoren, autogobernuaren epealdi bat iritsi zen, diseinatutako politikak abian jartzeko xedez;
- 2002an, Raffarinen Gobernuak deszentralizazioari buruz zabaldutako eztabaiden aurrean, bi sareak instituziorik ez izatearen ondorioz sortutako arazoak gainditzen saiatu ziren, departamenduaren aldeko sektoreen jarreratik hurbil kokatzen ziren proposamenak eginez. Dena den, Estatuaren immobilismoa ikusirik, 2003an norgehiagokaren estrategia aktibatu zuen instituzioen aldeko sektoreak. Horren ostean iritsi ziren Garapen Kontseiluko Zuzendaritzako 14 kidek egindako greba eta Batera plataformak (hainbat kolektibo barneratzen dituen plataforma berria) administrazioaren borondatetik haratago instituzio horiek abiarazteko egindako proposamenak (AHEDO & URTEAGA, 2005).
Laburbilduz zera esan daiteke, 1992tik aurrera agintariek Iparralden garapena eta lurralde-antolakuntza bideratzeko sustatutako gobernazio-estrategiaren bidez policy windows delakoen abagunea zabaltzen dela, eragile ugarien diskurtsoetan lurralde horien etorkizunari buruzko eztabaida barneratzea ahalbidetzen duena. Eta prozesuan gehien inplikatu diren sektoreen artean nazionalistak kokatzen direla kontuan izanik, ulertzen da 1) 1994-1997 bitartean Garapenerako Kontseiluaren zuzendaritza bereganatzea: gizarte zibila ordezkatzen duen organo gisa; eta 2) beren diskurtsoko hainbat bektore tokiko eztabaidan barneratzea. Hortaz, hirurogeiko hamarkadaz geroztik jasaten zuen isolamenduzko egoera hautsita, 90eko hamarkadan, eta agintariek proiektuak abian jartzeko baliabideak eskaintzeko erakutsitako gogorik eza ikusirik, 3) beren estrategiak indartzeko zilegitasuna dutela uste dute. Hala, zeharka, nazionalistak abagune bat ikusten dute 4) aldarrikapen historiko baten eragile gisa kokatzeko, hots, lurralde horretarako departamendu bat sortzeko aldarrikapena egiteko, modu horretan 5) Iparraldeko esparru politiko, kultural eta ekonomiko anitzetatik eratorritako hainbat eragileren artean osatutako koalizio zabal bateko eragile bilakatzeko.
Hala, lurralde-antolakuntzarako partaidetzazko dinamikaren helburua tokiko garapena gauzatzeko (baina administrazioaren statu quo egoera ukitu gabe) formulei buruzko adostasuna erdiestea izan arren, errealitatea bestelakoa izan da: 1) partaidetzazko estrategiei esker eragileen logika isolatzaileak hautsi egin dira; 2) adostasun eta "besteen onarpenean" oinarritutako estrategiak alde batera utzi eta Iparralderen lehentasunei buruzko adostasun bat erdietsi da; 3) tokiko antolakuntzaren aurreikuspenek errealitatearekin talka egin dute: agintariek ez dituzte eskaintzen proposamenak gauzatu ahal izateko beharrezkoak diren baliabideak; 4) horrenbestez, ez da harritzekoa eragileek Iparraldearen etorkizunari buruzko eztabaidaren ikusmira aldatzea, hots, dagoeneko galdera ez da nola, baizik eta nork; 5) modu horretan, eragile guztietako indarrak dinamika bakarraren alde egiten dute, zentralismo abertzalean eta euskal identitatean oinarritzen dena, izan ere, guztiak bat datoz hori tokiko garapenerako faktoretzat hartzeari dagokionez; 6) dena den, administrazioaren aldetiko erabateko ukoarekin batera mobilizazio-zikloa apaldu egiten da, horregatik Batera plataformak bere jarrera indartzen du; 7) modu horretan, Parisera begira egoteari uzten zaio, eta proposamenak gauzatu ahal izateko tokiko indarren korrelazioa aldarritzat hartzeari ekiten zaio; 8) Demoren ekintzek utzitako arrastoari jarraiki (aldarrikapenak sinbolikoki gauzatzea helburu dutenak) ELB eta Batera Plataformak jauzi bat egiten dute: ezarpen sinbolikoa utzi eta ezarpen praktikorako bidea hartzen dute. Eta kontra-boterearen egonkortasunaren seinale argienak Prefektuaren erreakzio oldartsua eta Administrazioaren erantzuna dira; azken horrek, Paueko Nekazaritza Ganbera indartu du ekonomikoki eta material aldetik, Iparralden eraginkortasun gehiago izan dezan. Azkenik, 9) jazotako aldaketa nabarmena azpimarra daiteke, ez soilik identitateari eta lurraldeari (euskara ikasteko nahia areagotu da, hegoaldearekin harremanak sendotu egin dira, Iparralde barnealdetik egituratu da) dagokienez, baita gizarte-sistemari dagokionez ere. Modu horretan, Iparraldeko eragileak bi esparru zabaletan banatu dira, lehena agintariek artikulatua eta bigarrena abertzaleek artikulatzen dutena.
Azken finean, Iparralden antolakuntzarako partaidetzazko estrategia bati esker lortu da eragileentzat benetako lurralde bat izatea; lurralde horretan tokiko identitatea eta kultura finkatzea; eragileek elkarren arteko ezberdintasunen alde egitea; eta, administrazioak aldarrikapenak erantzunik gabe uzten dituenean, eragileek proposamenak beren kabuz gauzatzeko erabakia hartzea, tokiko kontra-boterearen logika bati jarraiki. Partaidetzak, lurralde-antolakuntzak eta botereak bat egiten dute Iparralden.