Aurreko gogoetak antolatuz, Rodhesek (1996) gobernantza gobernatzeko estilo berri modura definitzen du, kontrol hierarkikoarekin alderatuta ezberdina dena; baina merkatu estilo berri bat ere bada, ezaugarri gisa arlo publikoaren eta arlo pribatuaren arteko eremu erabakitzaile mistoetan Estatuaren eta estatuz kanpoko eragileen arteko elkarrekintza eta lankidetza handiagoa duena. Horrenbestez, gobernuaren zentzua aldatu egiten da. Bestela esanda, gizartea gobernatzeko beste metodo bat da.
Ildo horretatik, Myntzen arabera (2001) gobernantza modernoak;
"gobernatzeko modu kooperatiboagoa dakar, lehengo eredu hierarkikotik aldentzen dena, izan ere, azken hartan estatuko agintariek botere izugarria zuten gizarte zibila osatzen zuten taldeen eta herritarren gainean. Gobernantza modernoan hala estatuko eta estatuz kanpoko instituzioek, nola eragile publiko eta pribatuek politika publikoen garapenean eta aplikazioan parte hartzen dute eta, sarritan elkarlanean aritzen dira helburu horretan"; (itzulpen moldatua gaztelaniatik).
Mayntzen esanetan, gobernantza modernoaren egiturak ez du hierarkia aldarritzat hartzen, eragile korporatibo autonomoak eta erakundeen arteko sareak baizik.
Mayntzek adierazitakoari jarraiki, estatuaren eta gizarte zibilaren arteko lankidetza hori hiru modu osagarriren bidez gara daiteke, euskal politikaren kudeaketan erraz hauteman daitezkeenak.
Lankidetza eragile korporatiboen eta agintarien artean, politika publikoko prozesuei dagokienez. Horren adibidea litzateke Estatuaren, enpresen eta langileen arteko instituzio bidezko negoziazioak, politika ekonomiko orokorraren inguruan antolatzen direnak. Hori da, hain zuzen, administrazioaren, enpresarien eta enpresaburuen artean politika makroekonomikoaren arloan baterako estrategiak adosteko xedez, arrakastaz edo gabe, administrazio ugariek historian zehar abiarazitako ekimenetan ageri dena, batez ere, EAEn.
Gizartea autorregulatzeko mekanismoak, non eragile korporatiboek interes publikoko erregulazioaren funtzioa betetzen duten, gobernuak modu inplizituan edo esplizituan esleitu ostean. Horren adibide izan daitezke enpresetan erabiltzen diren negoziazio kolektiboak egiteko mekanismoak, Euskal Herriko lan-eremu osoa autoerregulazio-mekanismoz betetzen dutelarik. Baina, haratago joanda, Euskal Herrian autorregulazio estrategia horren hainbat bertsio interesgarri hautematen dira, agian euskarari dagokiona delarik adibiderik paradigmatikoena. Hala, horretarako interesa erakutsi duten erakunde pribatu eta publikoetan hizkuntzaren erabilerarekin lotutako konpromiso pribatua kontrolatzeko asmoa duen Kontseiluaren ekimena adibide egokia izan daiteke, erakunde horiek interes publiko argia ageri duen ekimen baten alde nola autorregulatzen diren ikusteko. Gobernantza eredu horretan, erakundeek arauak ezartzen dizkiete beren erakundeei, interes zuzenak asetzeko izateaz gain, batez ere, erantzukizun publikoak asetzekoak direnak.
Edozein kasutan ere, agian gobenantza modu agerikoena elkarlanean jarduten duten eragile publiko eta pribatuz osatutako sare mistoei dagokiona da, politika publikoak sustatzeko xedez aritzen direnak, sektore gehienen kasuan, bai osasunaren arloan, bai telekomunikazio edo ikerketa arloan. Edozein kasutan ere, Euskal Herriko errealitatean ageri diren sektore-sare mota horiek sare handiagoak ere ahalbidetzen dituzte, auzi partzialak jorratzeaz landa, zenbaitetan, arlo zabal eta anitzak ere jorratzen dituztenak, esaterako, kultura eta hizkuntza nahiz azpiegitura kontuak, edota ekonomia edo ingurumenarekin lotutako arloak. Azken horren adibide argia Iparralden aurki dezakegu. Aurrerago Euskal Herrian finkaturiko sare horien azterketa sakonagoa egingo dugu. Aurrez, policy networks modura artikulatzen diren sareko gobernu-estrategia hauek zein modutan garatzen diren ezagutu behar dugu.
Marshek (1998) ekintza kolektiboaren bidez elkarren onurarako baterako agenda baten inguruan eratzen diren aliantza estrategiko modura definitzen ditu policy networks direlakoak. Edonola ere, Jordanak adierazi bezala (1995), oso zaila da kontzeptu horri buruzko definizio argi bat ematea; hori dela eta, ez da harritzekoa ikerlari guztiak gauza bakarrean bat etortzea, hots, sare horiek merkatuko sareen eta hierarkizatutako sareen artean kokatzen diren egitura gisa identifikatzean. Egitura horretan, eragile ezberdinen arteko harremanak formalizazio urrikoak dira.
Abiapuntutzat hartzen bada nozio onartuena:
"policy network delakoarena dela, eragile publiko eta pribatuek esku-hartzen duten sektoreko testuinguruetan esparru orokor gisa erabiltzen dena, eredu jakinik aurrezarri gabe eta Administrazioaren eta gizartearen arteko harremanak garatzeko moduari dagokion aurrezarritako ideia batetik abiatzen dena" (Jordana, 1995:78),(itzulpen moldatua gaztelaniatik)
Orduan, ezinbestekoa da termino hori zehaztea, hainbat dimentsio aintzat hartuta, kasu zehatz bakoitzean ezaugarriak finkatzeko tipologiak ezartzea ahalbidetuko duena.
Erabiltzen den lehen irizpidea eragile kopuruarena da, hainbat eredu baitaratzen dituena: a) gobernuko agentziak soilik barneratzen dituena (esate baterako, Euskadi-Akitania-Nafarroa mugaz gaindiko lankidetzarako sareak); b) eragile kolektibo ezberdinen partaidetza ahalbidetzen dutenak, alderdiak eta gizarte-mugimenduak barne (esate baterako, Ekonomia eta Gizarte Kontseilua edo Lizarra-Garazi Ituna); c) kolektibo jakin batzuk bazter uzten dituena (esate baterako Ajuria-Enea Ituna); edo d) interes-talde jakin batzuetara hedatzen dena (esate baterako, Bilbao Metropoli 30).
Sare horien jarduketa-eremua aintzat hartuta, Jordanak Wilks & Wrighten teorizazioetatik (1987) abiatuz eskema bat proposatzen du. Eskema hori goitik behera egituratuko litzateke, hala, sektore-eremu zabalak (osasungintza, lana,...) hartzen dituen ikuspegitik hasi eta mailaz maila beherantz joango litzateke, ondoren gehien zatitutako sektoretan (osasuna), azpisektore espezifikoetan (farmazia-industria), eta arazo zehatzenetan (IHESAren prebentzioa, lan-malgutasuna) eragingo lukeelarik. Ikusiko dugun bezala, Euskal Herriari erreparatuz nahikoa erraz topatuko ditugu sektore-sare horien adibide praktikoak. Ikuspegi orokor batetik behatuz, policy networks delakoen teorialarien ustez nahikoa argi dago jarduketa-eremua sektorekoa dela, makro egituretan ezin daitekeelarik aplikatu. Hala ere, Iparralden, ikusiko dugun moduan, ikuspegi integral batetik lurraldearen antolakuntzara bideratutako politika publikoen sareak salbuespen interesgarritzat har ditzakegu.
Aldi berean, ezinbestekoa da kontzeptuzko ezberdintasun bat argitzea. Horrela, policy networks direlakoak gobernuko ekintza zehatzetara mugatzen diren bitartean, politika publikoen eremu espezifikoetara bideratuak (ikuspegi malgu batean Iparralderen kasua barnera daitekeelarik), politics networks direlakoen funtsa adostasuna eta boterearen legezkotasuna dira (hori litzateke Letamendiak aztertutako sareen kasua (2002), esate baterako, Ajuria Enea Ituna edo Lizarrako Ituna). Lehenengoek politikan dute eragina, zentzu xumean, eta bigarrengoek Politikan, bere zentzu zabalenean.
Marsh eta Rhodesek aurkeztutako sailkapena (1992) ere azpimarragarria da. Sailkapen horri jarraiki, partaidetzan, integrazioan, baliabideetan eta botere-harremanetan oinarritutako aldaera batzuen arabera bereizten dira sareak, continuum baten barnean, zeinaren mutur egonkor eta irmoenean policy communitties direlakoak kokatzen baitira, mutur ezegonkorrenean, aldiz, issue networks direlakoak topa ditzakegu. Lehenengoak oinarrizko balioak partekatzen dituzten eta baliabideak trukatzen dituzten partaide gutxiko sare estuak dira, eta bigarrenak arlo bakarreko sareak dira, kide askoz osatzen direnak, sarbide gorabeheratsukoak eta helburu eta balioen inguruko ezadostasunez beteak.
| Dimentsioa | Policy Community | Issue Network | |
|---|---|---|---|
| Iturria: MARSH & RODEES (1992) | |||
| Partaidetza | Partaide kopurua | Kopuru mugatua, talde batzuk bazter uzten dira espresuki | Kopuru handia |
| Interes mota | Interes ekonomiko edo profesionalak menderatzen dituzte | Interes anitz barneratzen dituzte | |
| Integrazioa | Elkarrekintzaren maiztasuna | Naroa, kalitate handikoa, talde guztien elkarrekintza arlo guztietan | Kontaktuak maiztasun eta intentsitate anitzekoak dira |
| Jarraitutasuna | Denboran iraunkorrak diren balio eta emaitzak | Sarbidea oso aldakorra da | |
| Adostasuna | Kide guztiek oinarrizko balioak partekatzen dituzte eta emaitzen legezkotasuna onartzen dute | Bada akordioren bat, baina gatazka ageri-agerian dago beti | |
| Baliabideak | Baliabideen banaketa sarean | Partaide guztiek dituzte baliabideak; trukea da oinarrizko harremana | Partaide batzuk baliabideak dituzte, baina mugatuak; kontsulta da oinarrizko harremana |
| Baliabideen banaketa erakundeetan | Hierarkikoa, buruzagiek kideekin batera erabaki dezakete | Banaketa aldakorra | |
| Boterea | Boterea | Parekotasuna boterean. Menderatzaile bat egon daiteke, baina batura joko positibo baten arabera komunitatearen iraunkortasuna bermatzeko | Parekotasunik gabeko botereak, parekotasunik gabeko baliabide eta sarbideen isla direnak. Batura zero den jokoa. |
Jordanak adierazten duen moduan (1995), asko dira sare hauen barne-dinamikaren ezaugarriak emateko baliagarriak diren elementuak:
- eragileen artean sareko kide izatearen inguruan egiten dituzten etengabeko negoziaziorako mekanismoak, haien kokapena hobetzeko asmoz eta erabakietan duten eragina areagotzeko xedez,
- eragileen arteko trukeak bideratzen dituzten mekanismoak,
- politikak zuzentzeko lanabesak zehazteko modua, trukean oinarritutako errutinaren barnean,
- eragileek erabiltzen dituzten elkarren kontrolerako lanabesak, bakoitzak dituen baliabide eta trebetasunen araberakoak direnak.
Azkenik, ezinbestekoa da politika publikoetan agertzen den lurralde-dimentsioa aipatzea, izan ere, dimentsio horrek badu eraginik networks dinamizatzaileen barneko ezaugarriak zehazteari dagokionez. Hala, gobernuko maila bakoitza politika-sare bakoitzarekin identifikatzeko nahia antzeman badaiteke ere, Europako errealitate konplexuari so, ezinbestekoa da maila ezberdinetako erakunde eta sareen artean dauden harremanak eta elkarrekintzak aztertzea, komunikazioko bide malgu eta deszentralizatuak dauden heinean areagotu egingo direnak. Horren ondorioz, politika publikoko sarearen egitura osoak zerikusi zuzena dauka botereko maila ezberdinak ordezkatzen dituzten administrazio-maila ezberdinen arteko gobernu arteko harremanekin.
Ikusi daitekeenez, gobernantza gauzatzeko modu asko daude. Baina konplexutasun hori areagotu egiten da gobernazio hori praktikan jartzeko dauden estiloetan erreparatzen badugu. Estilo anitz eta baita kontrajarriak ere, sare beraren barnean hauteman daitezkeenak garapenaren aldi ezberdinetan. Izan ere, politika publikoko sareak ez dira adostasunaren sinonimo, horretan ez dago inolako zalantzarik. Partaide eta interes asko barneratzen dituztenez, nolabaiteko liskarrak sortzen dira ezinbestean, zenbaitetan gogor samarrak ere badirenak.
Olsen, Roness eta Saetrenek (1982) gobernantza estiloen tipologia bat ezarri zuten. Horretarako, hainbat aldaera hartu zituzten abiapuntutzat, esate baterako, erabakien egitura, jorratu beharreko gaien agendarako sarbide-maila, eragileen arteko liskarraren aurretiko ezaugarriak, politika publikoa eratzerakoan jarraitzen den estrategia, produktua eta azken emaitza soziala. Modu horretan, 5 estilo mota ezarri zituzten, gobernantzak denboran zehar baitaratzen dituen estiloak identifikatzeko baliagarri izan daitezkeenak; edo gobernantza-estrategia batzuk beste batzuekin alderatzeko erabil daitezkeenak:
Estilo enpresarialaren helburua arazoak ebaztea da eta honako ezaugarriak ditu: erabakien egitura itxiena dauka, erabakitzaile bakarrak edo aditu gutxi batzuk parte hartzen dutelarik, b) sarbide-maila mugatua, ongi zehaztutako helburu gutxi batzuk barneratzen dituen agenda batera, c) helburu nagusiei buruzko adostasun orokorra, garrantzia gutxien duten helburuetan egon daitezkeen ezadostasunak gainditzea ahalbidetzen duena, lehenengoen baitakotzat hartzeko gaitasunari esker, d) estrategia arrazionalista eta enpirikoa, irtenbideak partekatutako helburuetara egokitzea ahalbidetzen duena, eta f) integrazioa eta legezkotasuna ezaugarri dituen errendimendu soziala, kostu-etekin logikaren ikuspegitik ulertzen dena.
Hauek dira negoziaziozko ereduaren ezaugarriak: a) erabakiak hartzeko esparrua interes argitzat identifikatzen diren ordezkari batzuetara zabaltzea, b) sarbide-maila urria, izan ere, helburuak ongi zehaztutakoak dira oraindik, eta interesak egonkorrak, c) akordioaren bidez gatazka gainditzeko gaitasuna, modu horretan, ezadostasunak ezarritako arauen arabera negoziatzen dira, d) konpromiso pragmatikoak gauzatzean oinarritzen den estrategia, nahiz eta mekanismo hertsatzaileak ere egon daitezkeen, e) irabazle-garaile logikan baino gehiago "banaketan" oinarritutako emaitza, eta f) sortutako gorabeherak epe luzeko konfiantza eraikitzeari esker gainditzea ezaugarri duen errendimendu soziala.
Hauek autogobernu estiloaren ezaugarriak: a) hainbat erabaki-zentro autonomo baitaratzen ditu, zenbaitetan unitate geografiko ezberdinetakoak direnak, b) arazoei eta irtenbideei buruzko definizio ugari, c) elkarbizitzako irizpideak onartzearen araberako gatazka-maila, elkarri ez oztopatzeko hitzarmenen bidez gainditzen direnak, d) estrategia gatazka hori ekiditeko diseinatzen da, e) irtenbideak unitate parte hartzaileetara egokitzen dira, eta f) tentsio urriko errendimendu soziala, unitate bakoitzaren ezaugarri espezifikoak onartzen direlarik, logika orokorrera egokitzen direnak.
Mobilizazioan aldaketa handiak hauteman daitezke aurreko estiloekin alderatuta: a) erabakien egitura irekia da, eta kanpoko eragileak mobilizatu egiten dira eta politika publikoetan eragina izaten saiatzen dira, b) modu berean, agendan arazo, helburu eta irtenbide berriak ageri dira prozesu osoan zehar, c) horrenbestez, gatazka handiagoa da, d) hala, botere-borroka ezaugarri duen estrategia bat dago, dinamika deslegitimatzen duten portaerak ere hautematen direlarik, e) funtsezko produktua, noski, "dena edo ezerezaren" arabera funtsatzen da, irabazle argiak eta garaile argiak daude, eta f) azken batean, errendimendu sozialean taldeen arteko polarizazioa eta botere-sistemaren gaineko tentsio bortitzak ageri dira.
Azkenik, norgehiagokaren estiloa dugu, ezaugarri hauekin: a) erabaki-esparru ez finko bat islatzen du, mugimendua dago, aurreko kasuan bezala, dinamikan zehar eragile berriak agertzen dira, b) agendan arazo eta prozesu berriak barneratu behar dira ezinbestean, c) gatazka-maila oso handia da eta erabateko ezadostasuna dago, ezarritako arauak ere gaindituz, d) horrenbestez, botere-borroka ezaugarria duen estrategia bat dago, eta taktikak negoziatzeko ohiko metodoetatik urrun kokatzen dira, desobedientzia zibilerako deia barneratzen delarik eta, are, baita norgehiagoka bortitza ere, e) aurreko estiloan gertatzen den moduan, produktua manikeoa da, galtzaileen eta irabazleen logikan oinarritzen dena, f) azkenik, tentsioa izugarria da, eta mesfidantza erabatekoa eta gero eta handiagoa (Olsen, Roness eta Saetren: 1982).
Mayntzen arabera (2001), gobernantza-estrategiak aktiba daitezen, ezinbestekoa da, aldez aurretik, egiturazko eta instituziozko baldintza batzuk egotea:
Boterea gizartean banaturik dago, baina zatiketa handiegirik eragin gabe eta eraginkortasun nahikoa izanik, hori da baldintza nagusietako bat. Horren ondorioz, agintariek indartsuak behar dute izan, baina ez guztiahaltsuak. Modu berean, agintariak onura publikoaren zaindari gisa onartu behar dira eta, horretarako, gutxienez, legezkotasun demokratikoa izan behar dute. Are gehiago, agintari horiek hartzen diren erabakiak ezartzeko nahikoa baliabide izan behar dute.
Aldi berean, ezinbestekoa da gizarte zibil indartsua izatea, bereizia eta antolatua. Gizarte zibil horrek "res publica" delakoarekiko konpromiso argi eta garbia azaldu behar du, hori baita herritar izateko bete behar duen baldintza. Are gehiago, gizarte zibila hainbat azpisistematan banatu behar da (besteak beste, ekoizpena, irakaskuntza eta kultura). Eragile mota horiek nolabaiteko autonomia izan behar dute eta horregatik ere oso garrantzitsua da gizarte zibila antolatzeko modua, eragile horiek botere publikoen nahimenak helarazteko erreten hutsa izan ez daitezen. Azkenik, gizarte zibil horrek sistemarekiko identifikazio eta erantzukizun zentzu gutxieneko bat izan behar du.
Ikus daitekeenez, elementu horiek Euskal Herriaren errealitatean ageri dira hainbat modutan. Hala, EAEn eta NFEn boterearen eskumenak oso sakabanaturik daudela ikus daiteke, gizarte-ehundura indartsu, antolatu eta bereizi bat izateaz gain. Nolanahi ere, eragileak zentro-periferia ardatzean kokatzen dira eta horrek nabarmen baldintzatzen ditu bi identifikazio zentzu ezberdin. Hala uler daiteke sare horietako askoren zurruntasuna. Aitzitik, Iparralden, administrazioari dagokionez aitorpenik ez duen espazio gisa egituratzen den lurraldea izaki, gobernaziorako ahalmenak areagotzen dituzten paradoxak sortzen dira. Iparralden "gobernurako" instituziorik ez egoteak, Frantziako administrazio-maila guztiek konpromiso gehiago hartzea dakar ezinbestean. Modu berean, gizarte-ehundura aberats bat egoteak ez du esanahi identifikazio zentzu bat dagoenik (alderdi hori lurraldearen aitorpen gabeziarekin azaltzen da neurri batean). Dena den, lurralde horretan kultura arloko sektoreek garrantzia handia dute, horri esker, gobernantzazko dinamiken hastapenetik Pays Basque lurraldearekiko identifikazio zentzu apal bat barneratzen da eragile guztiengan astiro baina modu ekidinezinean, azkenean, aurreprestakuntzazko izaera hartzen duena gizarte guztian hedatu arte; modu horretan, dinamika paralelo baterako oinarriak finkatuz: lurraldearen aitormen politikorako eskaria.