Momentu honetan argi dirudi orkestra minimo hau -pertsona berak danbor eta flauta bana batera jotzen- XIII. mendearen erdialdean sortu zen Europako zehaztugabeko leku batean (Montagu 1997). Une honetatik aurrera erreferentzia ikonografiko franko aurkitzen ditugu epe aski motz batean, baina problematikoagoak dira iturri literarioak, guretako izen argirik ez emateagatik. Askotan, halere, danborretik eratorritako hitzek dudarik gabe horrelako musikariak izendatzen dituzte, eta gaztelaniaz badirudi tamborino hitza bereziki haiek izendatzeko erabiltzen zela (Sánchez Ekiza 2005). Ziur asko, tambourin frantsesezko hitza dator, eta danbolin forma hartu zuen euskaraz.
Izan ere, Euskal Herrian lehen testigantza ikonografikoak oso goiz agertzen badira ere -XIII. mendekoak dira Tuestako Jasokundeko Ama Birjinaren monastegikoa eta La Olivako monastegikoa, Zarrakastelutik hurbil- lehen testigantza idatzita ez dira XV. mendea arte heltzen. Gure musikarien Euskal Herrian izandako lehen izen ezagunak Réonart de Ufon,. juglar de la tamborina, Carlos III.aren zerbitzuan 1413, Johan Romei eta Johan de la Mota tamborinoak (Anglés 1970: 312 eta 406), eta Pedro Julián, juglar de tamborín Carlos Bianako Printzearen zerbitzuan dira. Ikusten denez, azpimarratzekoa da interprete hauen artean izen ez euskaldunen kopurua.
Erdi Aroko musika instrumentalari buruz momentu honetan dakigunak ezin digu eman interprete hauei buruzko informazio oso handirik, ezta oinarrizko alde batzuk ere, hala nola zer errepertorioa jotzen zuten (are gutxiago, jakina, euskal errepertoriorik ote zen), zer nolako teknikak erabiltzen zituzten ezta bi instrumenturen soinua bera nolakoa zen ere. Nahiz eta dudarik gabe juglar eta ministril batzuek benetako nazioarteko elite osatu (horregatik, beste gauza batzuen artean, gure musika-tresnak modu hain azkar batean hedatu ziren Europa osoan zehar), ez dakigu oso ongi haien musika nola zebilen, eta are gutxiago herriak entzuten zuen musika bera ala beste ezezagun bat zen. Beste alde batzuk, zorionez, ezagunagoak ditugu erreferentzia bai literarioei bai ikonografikoei esker, eta horrekin gutxienez hipotesi batzuk planteatu ditzakegu.
Erdi Aroko musika-tresnak, adibidez, soinuaren intentsitatearen arabera sailkatzen ziren (Bowles 1954): batetik musika baxua dugu, intentsitate gutxiko instrumentuek egiten zutena. Ahotsa, instrumenturik perfektuena, laguntzen ahal zuten eta, orokorrean, leku itxietan jotzeko eta klase altu errefinatuen aisaldirako erabiltzen ziren. Horregatik gizarte mailan konnotazio altuak zituen. Oro har, harifonoak sartu ziren kategoria horretan, hala nola lauda, harpa edo biolak.
Beste aldean musika altua zegoen, intentsitate handiko instrumentuek eginda. Bere funtzioen artean boterea erakustekoa aurki dezakegu: heraldo gisa, prozesioetan, seinale batzuk egiten, eta, oro har, leku irekietan egiten ziren ekintza guztiak. Interprete profesionaletan (juglarrak eta ministrileak, hain zuzen) esku askotan, eskulantzat hartzen zen eta beraz, gizarte mailan konnotazio baxuagoak zituen. Haizefono gehienak kategoria horretan zeuden, eta, adibide ikonografiko ugarien arabera, badirudi gure instrumentuen kasua hori zela, batzuetan musika baxuaren kontestuetan ere agertu arren. Eta Euskal Herrian, gainera, juglar hitza ere erabiliko da XX. mendean arte txuntxuneroak izendatzeko.
Hala ere, gure musikarien erabilpenik nabariena dantzarena zen argi eta garbi. Orkestra-gizonezko hauek oso egokiak ziren, doinua eta erritmoa konbinatuz, dantzaren mugimendua eta musika bateratzeko, eta esan dezakegu elkarte honek suposatzen zituen asmakizun teknikoek -flautaren zuloak kendu harmoniko ugariak aprobetxatuz, danborrerako esku bat aske uzteko- ezin zuen beste arrazoirik izan. Eta Elizak bereziki oso gaizki ikusten zuen dantza, mugikortasunaren irudirik eta lizunkeria sortzailerik hoberena, eta are gehiago mugimendu bortitzak egiten baldin baziren, orduan Deabrua bera ikusten baitzen dantzari. Kontestu honetan ulertzen ahal ditugu musikari eta juglarren kontrako anatemak, baita gure musikariek ikonografian Deabruaren itxura bera hartzea ere.
Hala ere, Behe Erdi Arotik beste dantza batzuk ere garatu ziren mugimendu ez hain bortitzekin: dantza horietan gorputza oso kontrolaturik agertzen zen, modu arrazional batean eta plebetik ezberdintzeko gai, musika baxuarekin, neurri batean, gertatzen zen bezala (izan ere, joera honetako adierazlerik hoberena dantza baxua zen). Beste alde batetik, Curt Sachsen teoriak (1947) segitzen baditugu, flautaren sinbologia maskulinoa eta danborraren femeninoa bateratzen dira gure interpreteen esku, ezkontzekin eta orokorrean harreman sexualekin ere erlazionatuz.