Jasokundeko Itzulia eta heriotza. Hemen zain zeukan Diego Abreu matxinatua, Irala Francisco de Mendozaren faltan teniente jenerala kargutik kendu eta exekutatu zuena. 1549. urtearen amaieran, Irala Asuncionera iritsi zen. Abreu eta bere konplizeak ihesi joan dira, iritsi direla jakin dutenean. Asuncioneko herritar guztiak haren bila irteten dira. «Toute la Ville était allée au-devant de lui jusqu'à quatre lieues, le salua comme son Gouvemeur». (De Charlevoix). Diego de Abreuk ihes egin zuen eta mendian hil zuen bere atzetik zihoan soldadu batek. 1552ko azaroaren 4an sinatu zen Domingo Martinez de Irala Rio de la Plata probintzia itzeleko gobernadore nagusi izendatzen zuen enperadorearen horniketa. Baina 1555era arte ez zen Paraguaira iritsi. Iralaren heriotza De Charlevoix historialariak deskribatzen digu: ..la muerte de D. Domingo Martinez de Irala, Asuncioneko katedralean eraikitzen ari zen kapera baten zurajerako erabiltzen zuen zuhaitz mozketa bat azkartzeko Indiako herrixka batera joan zelarik, hiribildura itzultzera behartu zuen sukarrak eraso egin zion». Apezpikuak artatu zuen, eta heriotza lasaia izan zuen. Hil baino lehen, Gonzalo Mendoza, bere suhia, izendatu zuen ordezkari nagusi, enperadoreak gobernadore bat bidali arte. Iralak, biztanle sen handikoa, guaranien herria oinarri hartuta herrialde bildua eraikitzeko lan zaila egin zuen, konkistatzaileen eta indigenen batasuna, bertakoa suntsitu gabe. Guaranierak hiriburuan bertan ere irauten du gaztelaniarekin batera. Erref. : Zenarruza, G. K. Irala, euskaldun bat Ameriketan, BAEV, 1980-83, zkiak. 120/121; 122/123; 123; 124; 126/127; 128/129; 130, 131, 132 eta 133; Calzada, Isidoro: La plateada bahía de los Carfos, Asunción, Paraguai, 1971; Art. AMERIKA, Euskal Herriko Entziklopedia Orokor Ilustratua, t. I; P. Pierre François -Xavier de Charlevoix: Histoire du Paraguai, Paris 1757, t. I.-
Mariano ESTORNÉS LASA
Mariano ESTORNÉS LASA