Kontzeptua

Artearen Historia. Barrokoa

Estilo barrokoan, arkitektura apaingarrien pilaketarekin lotu ohi da. Baina, barrokoak ez zuen gizartearengana eraikinetan apaingarriak erabiliz soilik gerturatu nahi, herritarrak artea eta bizitza ulertzeko modu berrira gerturatzeko asmoz egindako forma eta egiturazko eraketa konplexuekin -oinplanoak, aurretiko bistak, espazioak- ere, gizartea hunkitu nahi zuen.

Aldi barrokoan arkitektura zibilak garrantzia gehiago hartu zuen erlijio-arkitekturak baino, izan ere, eraikin kopurua handiagoa izateaz gain, bertan, gizarteak bere beharrizan eta kezkak islatzen zituen arkitektura islatu ahal izan zuen, eliza-agintariek adierazitako jarraibideen baitan ibili beharrik gabe. Jauregiak eta, batez ere, udaletxeak izan ziren garai honetako arkitektura zibila osatzen zuten eraikuntzak. Beranduago aztertuko dugu hauen tipologia.

Arte

Estiloari dagokionez, soiltasuna eta monumentaltasuna izan ziren arkitektura zibil barrokoaren ezaugarri; berez, elementu apaingarriak XVIII. mendean soilik barneratu ziren. Eraikin zibil barrokoak oinplano laukizuzena, exentua eta aglomeratua, eskailera-kaxa, teilatu-hegal monumentalak, egutera eta lorategia ditu. Fatxadan, inposta-lerroz eta hiru bao-ardatzez (erdikoan balkoia eta armarria kokatzen dira) bereizitako hiru motako eskema errepikatzen da. Jauregiei dagokienez, gehienak ez zituzten antzinako euskal noblezia lur-jabeek eraiki, noblezia berriak eta merkataritzari, koroan zituzten kargu administratiboei eta Amerikako egonaldiari esker aberastutako burgesiak baizik; hala, garai honetan zein beste garai batzuetan eraikitako jauregi asko indianoek, Ameriketan pilatutako aberastasunarekin euren jatorrira itzultzen zirenean, agindutakoak ziren.

Nafarroan eta Araban, garai honetako jauregi gehienak XVIII. mendean eraiki ziren. Arabari dagokionez Zurbanon kokatzen den Otazutarren jauregia, Zalduondoko Larrañaga jauregia eta Gasteizko Almeda nabarmendu behar dira. Nafarroan, Iruñako apezpiku-jauregia, Miranda-Argako Colomo jauregia, Barasoaingo Azpilikueta jauregia, Tuterako Uharteko Markesaren jauregia, Oieregiko Reparacea jauregia, Elizondoko Arizkuena jauregia, Iruritako Gaston de Iriarte jauregia eta Corellako Kateen etxea nabarmentzen dira; azken hau adreiluz eginda dago eta dekorazio geometrikoa eta paramentuetako pilastrak nabarmentzen dira.

Bizkaiari dagokionez, Elorrioko Jara eta Tola jauregiak azpimarratu behar dira eta, batez ere, Ermuako Valdespina jauregia, izan ere XVIII. mendean eraikitako jauregi honek, Itailako eragina erakusten du, kupulaz estalitako barneko eskailera edo galeria bikoitza bezalako elementuekin. Gainerakoan, probintzia honetan Gueñeseko Hurtado de Amezaga, Mallabiko Arana, Markina-Xemeingo Solartekua, Balmasedako Urrutia, Lezamako Larrako, Lekeitioko Uriarte eta Ispastergo Zubieta jauregiak nabarmendu behar dira, azken honetan, bere kupulak eta dorrez hornitutako fatxadak dinamismo handiago bat ematen dute.

Arte

Gipuzkoan garai honetan eraikitako jauregi ugari topa daitezke. Garrantzitsuenak probintziaren barnealdean daude, eta, batez ere, haien soiltasuna eta bai egitura mailan eta bai apaingarriei dagokienez, elementu barroko adierazgarrien gabezia ditu ezaugarri. Segurako Lardizabal jauregia, Azkoitiko Insausti eta Florida, Tolosako Idiakez, Mutrikuko Montalibet, Usurbilgo Saroe eta Atxaga, Urretxuko Ipeñarreta, Arrasateko Monterron Kondearen jauregia, Aretxabaletako Arratabe, Zarautzeko Portu eta Hondarribiako Zuloaga jauregiak azpimarratu behar dira, besteak beste. Lazkaoko Lazkano da garai honetako jauregi bitxiena, bere sinpletasun eta monumentaltasuna direla-eta; Kortetako escorialeko soiltasunari jarraituz eraiki zen XVII. mendean eta bere atari laukia eta fatxada klasizista nabarmentzen dira jauregian.

Jauregiaz gain, udaletxea izan zen garai honetako arkitektura zibilaren adibiderik arrakastatsuena. XVI. mendeaz geroztik Euskal Herrian udal-boterea indartzen hastearen ondorioz, baliabide ekonomiko gehien zuten herriek eraikin berriak egin zituzten, kontsistorioak zituen zereginak jorratzeko. Dena den, ez zen hau izan eraikin mota hauek eraikitzeko arrazoi bakarra; soiltasuna ezaugarri badute ere, kontsistorioak erlijio-boterearekin lehiatzeko nahia ageri da udaletxeengan, hainbeste non, eraikin hauek fisikoki herriko plazan bertan eraikitzen baitzituzten. Gogoan izan behar da, aurreko garaietan udalbatzak elizetan egiten zirela, ondorioz, orain, eraikin berri bat eraikitzeko aukera eta borondatea dagoelarik, alde batetik, udalerriak duen beharrizan bat betetzen da eta, beste alde batetik, erlijioari botere zibila kentzen zaio.

Arte

Udaletxeek egitura eta antolamendu sinplea dute. Hala, arkupean dagoen beheko solairua herritarrekin egingo diren zereginetara bideratua dago, lehen solairuan kokatzen da estantzia nagusia, bilkuren aretoa eta bandera jasotzeko erabiltzen zen balkoi jarraitua, hain zuzen ere, gainera, agintariak balkoi horretatik zuzentzen ziren herritarrengana. Normalean azkena izaten zen bigarren solairuan, bulegoak eta artxibategia kokatzen ziren, udalerriko armarriarekin eta erlojuarekin batera. Kanpoaldetik eraikin soilak ziren apaingarri askorik gabeak; honakoak dira normalean aurki daitezkeen elementuak: pilastrak, balkoi bakoitzean frontoi txiki batzuk eta eraikinaren zati gorenean, udalerriko armarria babesten duen hiruki formako frontoi bat.

Hona hemen XVII. mendean eraiki ziren lehen udaletxeen ezaugarriak: trazaketa sinple eta funtsezkoak, arkuperik gabeak, eta planteamendu errenazentista eraikinaren egituran; Gipuzkoari dagokionez, Bergara, Zestoa, Oiartzun, Aretxabaleta eta Errenteriako udaletxeak nabarmen daitezke garai honetan. XVIII. mendean egindako udaletxetan, deskribatu berri diren ezaugarri guztiak aurkitzen ditugu, mende honetan honako udaletxeak nabarmen daitezkelarik: Arabari dagokionez, Bastida, Arespalditza, Aramaio, Eltziego eta Araiako udaletxeak; Nafarroari dagokionez, Biana, Bera, Lesaka eta Iruñako udaletxeak; Bestalde Bizkaiari dagokionez, Balmaseda, Bermeo, Otxandio, Orozko, Durango eta Lekeitioko udaletxeak nabarmendu behar dira, eta Gipuzkoan Elgoibar, Andoain, Alegi, Oñati, Asteasu, Astigarraga, Azkoitia eta Arrasateko udaletxeak dira estilo honen adierazgarri.