Baionako armamentua. Denboraren adierazpen baten arabera, tresna edo bastoi horietako gehienak modan dauden gerra-armak baino ez dira. Kontratatutako biztanleen artean, salbuespen bakanak izan ezik, errondarako eta guardiarako, XVII. mendean, burdin gizonak eta justu-armak bereizten ziren; lehenengoek, magistratuen, lege-gizonen eta merkatari aberatsen artean errekrutatuta, arma iraingarriak eta defentsarako armak zituzten; koraza eta morroia eramaten zuten; beste horiek, artisauen artean hartuta, alabardarekin edo erregeekin baino ez zeuden armatuta. Beraz, etxe bakoitzean, oro har sukaldean, panoplia bat zegoen agerian, eta bertan armak lerrokatuta zeuden. Hainbat eraikuntzatako baleztak (balestak) daude, ezpatak ("espadeak"), batzuetan bi eskukoak, pikak, lantzak eta suaren armak. Armak eskuko armetan eta asta-armetan banatzen ziren. Horien artean ohikoenak lantzak eta pikak dira. Merkeenak eta erabiltzeko errazenak ere baziren. Ondoren, alabardak aizkorazko burdin zabalera zuen, batzuetan ebakita eta berriro ere zulatuta. Ez dirudi "gisatzea" hain hedatua izan denik, ale bitxiak baino ez baikenituen aurkitzen; burdina luzea zen, sega-formakoa, eta bigarren burdin punta zorrotza zuen. Aizkorak, xabalinak, dardoak (ehizarako balio behar zuten batez ere) eta ia gure inbentario guztietan "porqueyre" izenarekin agertzen den tresna aipatuko ditugu. Azken finean, ezpatetara iritsiko gara, Baionako armamentuko arma zabalduenak diruditen horiek. Herritarrek, su-armak eramateko eskubidea izanda ere, ez zekiten pausoa ematen ezpatarik edo izterraren gainean ezpatarik izan gabe. Hainbat barietate daude, hala nola, ezpata bera, bi eskuko ezpatak; o laburreko ezpatak, matrizean lodiak eta zorrotz zorroztutakoak; izonari jaiotza eman behar zioten espainiar ezpatak, gerriko distiratsu bat eta bere dagak, eta, azkenik, suntu zuzen moduko antzeko bat, "matxista" izenekoa, eta ezin da izan beste adar bat, matxeroa baizik. Haien artean ezagunena Mathieu Destrade maisu armagina izan zen, 1614an hiriko Korporazioarekin tratu bat egin zuena, eta konpromisoa hartu zuen 600 libera turnesengatik "pikako hirurogei arma pare, ur kolorekoak eta zerrenda zurikoak, erregea sartzeko erabili beharrekoak" egiteko. Tiro-armen artean zeuden ia balezta eta bizkar zahar guztiak. Arma horien eraikuntzak aurrera egin zuen gero, eskuineko aldean bateria moduko bat eramaten hasi baitzen, metxa argitsu bat zuena, aukera posiblea atera zedin. Hainbat arma daude gure burges batzuen etxean. Horrela, Johan de Praten etxean, honako hauek bereizten dira: koraza-gorputz bat, bi eskuzabal, bi kasko, ezpata motz bat, "makhicon edo matxete" bat, hiru ehiza-ezpata, porqueyro-lantzak, alabarda bat, armarriak, etab. Tomasot Odoart-en etxean, arkabuz bat eta hiru aizto, ahuntz-oineko balezta bat, hamar "halecrets" aurkitzen ditugu, dirudienez hiriko armategiari eta hainbat pertsonari zegozkienak: bi alabardak eta "gisarmea". XVI. mendean armen mania guztiz beterik bihurtu zen Baionako burgesen artean, eta Jean de Mondaco kanonigoak ezpata bat, balezta bat eta "halecret" bat ditu, besokoak dituena. 1600etik aurrera, pixkanaka, defentsa-armak desagertu eta su-armak nabarmen handitzen dira. 1676an, Pierre Desclauxek bi ezpata ditu bere bidelapurrekin, moskete bat tafilete-bidelapur batekin -kargak larruzko hamabi kutxatilatan ondo jarrita zeuden- eta alabarda bat. Arnaud de Laralde, Lanneseko bikeseneskalak, sei fusil eta mosketoi ditu, hiru pistola-pare eta bi burdinazko kanoi txiki ere bai, eta horien jatorria ezin dugu azaldu; saltzaile ibiltari sinple batek erdi-sosketoi bat, ezpata bat eta partesana ditu; Gramonteko dukearen guardia batek bi eltxo ditu, mosquetoi bat, Hala, ehiza-ganibetak edo ezpata oso muntatuak, ehiza-ganibetak ukabil beltzarekin edo zilar lainoztatuarekin apainduak, ezpata zilarreztatuak edo urreztatuak, urrezko damaskinatuak, altzairuzko funda zulatua kalatuan, bi ezpata haurrentzat, labana apaindua zilarrez, mango urdinez edo zilarrez apainduak, eta beste bi pistola, horiei lotuta; Arma apaingarri bat besterik ez da, eta erraza da nobleak eta burgesak kentzea, autoritatearen ikurra eta bermea ez baita haientzat. Erref.: Edouard Duceré: Bayonneko historiaurreko dikea, 2 liburuki, Bayonne, 1911-1915.