Genero kontzeptuak prozesu dinamiko, historiko eta aldakorrari egiten dio erreferentzia, eta horren bidez definitzen da emakume edo gizon izateak gizarte edo kultura jakin batean duen esanahia. Definizio hori gizarte jakin bat osatzen dutenek bereganatutako atributuen eta igurikimenen multzo batean oinarritzen da, eta, kategoria bio-fisiologiko desberdinetatik abiatuta, hauek portaera espezifikoak adierazten dituzte botere-harremanen egitura hierarkizatu baten barruan.
Generoaren nozioa bere garapen historiko eta dialektikoaren testuinguruan ulertu behar da, kultura, natura eta gizarte bezalako beste nozio batzuen inguruko eztabaidei dagokienez. Verena Stolcke-k (2003:69) adierazten du komeni dela kontzeptu horien egungo krisiaz baliatzea haiei buruz gogoeta egiteko. Horretarako, beharrezkoa da haien bilakaera berrikustea eta haien gaurkotasuna berriz aztertzea. Lehen momentuan, genero terminoa kultura-kategoria gisa sortu zen sexu biologiko dimorfikoaren aurka, gizakiak eme- eta ar-taldeetan banatzeko erabiltzen zena, ugaltze-aparatuarekin lotutako ezaugarri biologikoen arabera. Alde horretatik, "genero" nozioa erabiltzean, pertsonak kategorizatu egiten dira, sexu biologikotik abiatuta, eraikitako feminitate eta maskulinitate kontzeptuen inguruan. Hala ere, hainbat korrontek dualismo sexualaren zalantzan jartzearen ondorioz, sexuak eta generoak pertsonen arteko desberdintasunen pertzepzio soziokulturalean jatorria dutela planteatzera eraman gaitu.
Baina sexua/generoa binomioaren izaera erredukzionista zalantzan jartzeaz gain, zalantzan jarri da eraikitako kategorien izaera estatikoa ere eta generoa kontzeptu dinamiko, aldakor eta erlazional gisa lantzeko beharra dagoela ikusarazi du, barnean kultura-faktoreak, gizarte-harremanak eta botere-egiturak hartzen dituelarik. Zentzu horretan, irudikapen sinbolikoen eta gizarte-praktiken arteko elkarguneen bidez, desberdintasuna nola sortzen eta erreproduzitzen den azaltzeko, genero-sistemen nozioa sortu da. Eremu sinbolikoak feminitatearen eta maskulinitatearen idealak eta estereotipoak biltzen ditu baita, egitura mailan, emakumeen eta gizonen arteko sexu-lanaren banaketa eta nola lortzen diren baliabide desiragarriak ere. Era berean, gizabanakoa esanahien eta egituren sare horretan kokatzen du eta banakako agentzia aztertzen du identitate sexualen eraketan eta generoaren praktika erantsian eta performatiboan.
Beraz, garrantzitsua da azpimarratzea generoaren kontzeptua jarduera teoriko eta praktiko handi batetik sortu dela, bai mugimendu feministari bai azken berrogeita hamar urteetan garatutako feminismo akademikoari lotuta. Jarduera honek ez du etenik izan eta oraindik ebatzi gabeko hainbat eztabaida ditu ezaugarri. Aurelia Martín Cásares-ek proposatutakoa da generoaren definizio eguneratua, gizarte-zientzietan operatiboa, eta honela aipatzen du:
"feminitatea, maskulinitatea, androginia edo gizarte bakoitzean definitutako beste kategoria sozio-biologiko batzuk eraikitzea, ezarritako rolak, estereotipoak, botere-harremanak eta estratifikazioa aztertzea ahalbideratzen duena" (2006:68).
Baina, gainera, prozesu horretan, gizabanakoa emakumearen edo gizonaren "bilakabidean" inplikatuta agertzen da; Simone De Beauvoir-en Bigarren sexua (1949) lanean “emakumea ez da jaio, baizik eta egiten da” esaldi famatua aipatuz, enfasia ideia honetan kokatzen da: "biologia ez dela helmuga", eta generoa egin, desegin eta berregiten da (2003). 70-73).
Hain zuzen, Donna Haraway-k dio genero-esanahi feminista moderno guztiak De Beauvoirren baieztapenetik eratorri direla eta marxismotik eta psikoanalisitik abiatuta interpretazioak egiteko eskatzen duela, subjektuaren izaera lurrunkorra azpimarratzeko; izan ere, subjektu horren koherentziak atzera egin du, identitate sozialak nahiz pertsonalak etengabe berreraikitzen direlako ideia aipatuz. Harawayk cyborg-a (organismoaren eta makinaren hibridoa) proposatzen du dualismo zurrunen ihes-metafora gisa, hala nola naturarena/kulturarena: "generoaren kategoria "sozialaren" botere politiko eta azaltzailea sexuaren, haragiaren, gorputzaren, biologiaren, arrazaren eta naturaren kategoriak historizatzeko moduaren araberakoa da”.
Hona hemen generoaren kontzeptuaren garapen historikoa biltzen duten lan batzuk:
1. MOORE, Henrietta. Feminismo y antropología. Madril: Cátedra, 1991; MAQUIEIRA, Virginia. "Género, diferencia y desigualdad". In: BELTRAN, E.; MAQUIEIRA, V. (eds.): Feminismos. Debates teóricos contemporáneos. Madrid: Alianza, 2001; orr.127-189; BULLEN, Margaret. Basque Gender Studies. Reno: University of Nevada, 2003; orr. 11-67; MARTIN CASARES, Aurelia. Antropología del Género: Culturas, mitos y estereotipos sexuales. Madrid: Cátedra, 2006; pp. 19-69; MENDEZ, Lourdes. Antropología Feminista. Madrid: Síntesis, 2007.
2. HARAWAY, Donna. "Género" para un diccionario marxista: La política sexual de una palabra". In: HARAWAY, Donna: Ciencia, cyborgs y mujeres. La reinvención de la naturaleza. Madrid: Cátedra, [1991]1995; orr. 213-251.
----
Jatorrizko testua: Bullen, Margaret eta Hernández García, Jone Miren
Itzulpena: Batua itzultzaile automatikoa
Itzulpenaren berrikusketa: Joseba Rodriguez Zuazua