Militarrak

Zumalakarregi, Tomas (1788-1835)

Gobernuaren mehatxupean, Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako Diputazio karlistek ere abenduaren 7an haren agintea onartu zuten. Prestakuntza militarrik eta baliabiderik gabeko 3.000 boluntariorekin, buruzagi berria Nafarroako mendietan barneratu zen, kristauen tropekin topo egitea saihestuz, urte bereko abenduaren 29-30ean Nazar eta Asartako (Berrueza) ekintzara arte. Han, M. Lorenzo jeneralaren eta Marcelino Oráa koronelaren, "El Lobo Cano"-ren, aurka bere talentu militarra erakutsi zuen eskarmentugabeko soldaduekin borroka eginez. 1834. urteari hasiera emateko, ezustean hartu zuen Orbaitzetako Armen Errege Fabrika. Bere ohiko taktika ustekabeko erasoa, etsaiaren higadura eta erretiratzea zen, hala nola, Griesako ekintza, urte horretako otsailaren 3koa; edo Zubiriko eta Urdanitzenko ezustekoa Oráaren aurka. Hilabete horietan, Quesada nagusi ohiak eta haren anaia Miguel Antonio politikari liberalak hainbat gestio egin zituzten,  legearen barruan sar zedin lortzeko, baina haren erantzuna ezezkoarekin izan zen nahiz eta jakin emazteak eta alabak errepresaliak jaso eta bere ondasunak enkanteak atera ziren. Martxoaren 16an Gasteiz ezustean hartu eta 29an utzi zuen. Martxoan, Aragoiko eta Kataluniako Batzar Karlistek buruzagitza aitortu zioten. Apirilaren 22an, Altsasutik gertu Quesada jeneralari itzuri egin zion, 7 batailoirekin itxaron ziolarik. Azken hau Errege Guardiako hirurekin, frantziar konpainia batekin, 20 karabinerorekin, bi zalditeria-brigada erdirekin eta mendiko lau kanoirekin zetorren; Gasteiztik Iruñera zihoan, Lorenzo jenerala Olatzagutiara joango zela pentsatuz. Baina hura ez zen joan, eta Quesada, indar nagusiagoen aurrean, Altzania eta Zegama aldera erretiratu zen. Han gertatu zen erasoa, azkenean artilleriaren bidez atzera bota bazuten ere, Erreginaren tropetan galera handiak eragin zituen. Zumalakarregik ere izan zituen, baina 100 preso inguru lortu zituen, horien artean Leopolodo O 'Donnell eta beste hiru ofizial. Ekintza honek kristinoen artean beldurra piztu zuen (presoen fusilamenduak bi aldeetan gertatzen ziren) eta Karlosen jarraitzaileen artean sinesgarritasuna eman zion. Berriz ere, Muezen, maiatzaren 26an Quesada kubatarra garaitu zuen.