Sarreran adierazi genuen mugaren nozioa zein neurritaraino zen alferra eta lausoa, eta azterlan honen amaieran ondorio hauek atera ditzakegu: demarkazio-lerroak ez du alde guztietan eskubideen muga markatzen, eta hemen muga eskubide batek antolatutako eremu gisa agertzen da. Mugaren eta mugaren beraren kontrako aldearen kontzeptua onartuz gero, ikusiko dugu muga ez dela nazioen arteko auzotasun-harremanak ezartzen dituen ukipen-eremu bat baino txikiagoa. Harreman horiek oso konplexuak dira, eta ikuspegi juridikotik muga bat aztertzeak harrigarriro islatzen du konplexutasun hori. 1927ko abenduaren 9ko zirkular batek, "Erret Ordezkaritzatik" datorrenak, mugan dauden "lurralde neutroak" aipatzen ditu, fazerien lurraldeei dagokienez. Neutraltasun horrek kanpo uzten du indar armatuak (poliziak, bi herrialdeetako jendarmeriak) esku hartzea egintzaren lurraldean. (Zentzu horretan interpretatu zen zirkularra 1948an muga Lapurdin gertatutako polemika batean). Baldintza geografiko eta ekonomikoek mendeetan zehar berdinak izaten jarraitu dutenean, mugaren estatus juridikoak ez du, nolabait esateko, inolako aldaketarik izan, eta horren azterketak aukera ematen du gaur egun ia baliokideak ez diren eskubide eta egoera juridiko batzuk "in vitro" aztertzeko. Iparraldeko, Ekialdeko, Jurako eta are Alpeetako mugen mendekotasunari Espainiako mugaren mugiezintasuna kontrajartzen zaio garai urrunenetatik. Subiranotasunaren nozioa, muga honetan, herrixkek eta haranek kontserbatutako etengabeko fazeriek eta eskumenek ukitzen dute. Ez dirudi bidezkoa denik hemen morrontzari buruz hitz egitea, tokiko ordena juridikoaren kohesioari buruz hitz egitea baizik; izan ere, bi estatuen ordena juridikoa babesten eta osatzen du, inguruko herrien arteko harremanen harmonia bermatzen baitu. Ikusi dugu mugaren trazadurak talde etnikoen bizitza bera islatzen duela antzinatik. Bere modelatzeak, lurra, kultura, basoa, herrien arteko kontaktuak, eta bere antzinatasunak, trazadura hau Pirinioetako federalismoaren azken euskarria den "emaitza" batekin alderatu ahal izatea ere ekarri zuen. Mugari esker, eremu honen hain antolaketa bitxiari esker, oraindik ere, batez ere Frantzian, Antzinako Erregimenaren antolaketa-moduek irauten dute (eta, bestalde, ikusi dugun bezala, betidanik existitu zirenak); Bosgarren Errege-Herria, Baigorri Harana, Garazi Herrialdea, Baretos Harana, entitate administratibo gisa existitzen ziren, eta oraindik ere zati batean irauten dute mugaren antolaketari esker, Frantziako zuzenbide publikoarentzat neurrigabeko eskumen subiranoak gauzatzen baitituzte. Espainiari dagokionez, batez ere Nafarroan "Haranen", "Hiribilduen" eta "Unibertsitateen" antolaketari eusten dio, eta mugak haran mugakideen independentzia babestu zuen bereziki. Horrela, mugak Pirinioetako federalismoa kristalizatu du, Pirinioetako bi alderdietan euskal autonomia mantentzen lagunduz. Artzain-populazioen kontaktuaren garairik urrunenetan jaioa, tradiziotik sortua, haran menditarraren landa-ekonomiara egokitua, interesak uztartzera, gatazkak baretzera, bakea gordetzera bideratua, mugako tokiko zuzenbideak subiranoek baino lehenago finkatu zituen gerora Frantzia eta Espainia izan zenaren mugarriak, eta herri-jakituriak ezarritako muga horiek duela mila urte baino gehiagotik egon dira aldaezin. Fazerien akordioek ezarritako ordena juridikoak mendiko giro lasaia eta bertako biztanleek dioten maitasuna islatzen ditu, historiako gorabehera guztien gainetik bizirauten. Zuzenbidearen indarraren eta Pirinioetako haranetako gizakiek beren oinarria den maximari ematen jakin duten errespetuaren froga da: hitzarmenek alderdien legea egiten dute. Duela mila urte baino gehiagotik hona, zeremoniak aldaezinak dira mendien esparru paregabean, artzaintzaren bizitzaren hastapenetan bezala. Gizon batzuk bildu eta arautu egiten dute artaldeak bazkatzera doazen lurraldeetako gozamen baketsua. Errituak garatu egiten dira, eskubidea berretsi egiten da, eta ohituratik eta tradiziotik sortutako ordena juridiko hori nazioarteko zuzenbidean sartzea merezi du.