Fenomeno horiek guztiak konta daitezke mugaren egungo egoera amaitu gabeko federalismo baten testigantza dela egiaztatzera garamatzaten arrazoien artean. Federazioak eskumen subiranoak dituzten erakunde juridikoak biltzen ditu. Entitate horiek, haranak kasu honetan, itun baten bidez elkartzen dira. Hirugarrenek -Frantziak eta Espainiak guri dagokigunean- elkartzeko itunetik sortutako nazioarteko eskumenak onartzen dituzte. Zaila da nazioarteko arauak nahi duen bezain urrun joatea, baina nabari daiteke Frantziako erregeek, Luis XIV.a arte, Pirinioetako haranen elkarteek eta Espainiako subiranoek hitzartutako Itun politikoak onartu dituztela. Gaineratu behar da, M. Scelle-rekin, "elkarteak antolatzen dituen itunak era askotara aurkez daitezkeenez, domeinu honetan oraindik Nazioarteko Zuzenbideko arau objektiborik ba ote dagoen galde daitekeela". Eta esan behar da, halaber, Iraultza baino askoz lehenago federalismoaren zirriborro bat egin zela, neurri batean. Eta, hain zuzen ere, euskal haran eta komunen Pirinioetako federalismoan, legeen bidez adierazita dauden Estatuko federazioen prestakuntza-prozesu bera aurkitzen dugu.
A) Elkartze-legea. Federalismoa agertzen da "elkartasun-fenomeno biziak sortzen diren heinean ondoko estatu arteko kolektibitateen artean (hemen" Haranak", "Estatu" bezala gutxiago kontsideratuak, bestalde, autonomia erkidego bezala baino), kidetasun komunekin (kasu honetan hizkuntza eta "ekonomia" antzeko bat) edo harreman komertzial bereziki jarraitu eta trinkoekin (zentzurik zabalenean)" (Geroges Scelle: Curso de Derecho Público Internacional, 1944). Dirudienez, kasu honetan baldintza horiek guztiak betetzen dira. "Batzuetan gertatzen da kontrasteak eta oposizioak faktore indartsuago batek neutralizatzen dituela: arrisku komun baten beldurrak, segurtasun-premia komunak" (Scelle: Curso de...). Azterketa hori bat dator, puntuz puntu, fazerien bilakaerarekin, akordio ekonomikoekin, akordio politikoekin, defentsarekin eta neutraltasunarekin (gaur egun, berriz ere izaera ekonomikoa hartu aurretik). Akordio horiek euskal autonomiaren izaera sakonari lotuta daude, kultura Frantzian, politika Espainian. Elkartzeko lege hori itun baten bidez ere adierazten da. Baionako Ituna, gaur egun, itun horren oinordeko urrun bat da, nahiz eta onartu behar den haien artean ezberdintasun bat dagoela: Itunak, Itunak bezala, komunak eta haranak egintza juridiko berean lotzen ditu. Baina horiek beren eskumenetako batzuk itunera igortzen zituzten bitartean, gaur egun Tratatutik ateratzen dituzte beren eskumenak, nahiz eta Tratatuak berretsi besterik ez egin. Beste garai batzuetan, tokiko ordena juridikoa autoritate subiranoaren gainetik zegoen; gaur egun, bere bizitasuna gorabehera, hori da tokiko zuzenbidearen gainetik dagoena.
B) Partaidetza- edo lankidetza-legea: Pirinioetako federazioak bere lurraldea baldin bazuen, erakunde komunak arraroak ziren. XX. mendean organo komun bat baino ez zegoen, Pirinioetako Batzordea, baina organo hori bi estatu-agintaritza subiranotatik sortu zen, Frantziatik eta Espainiatik, eta ez da tokiko ordena juridikoaren adierazpena. Arbitraje-batzorde iraunkorra da, nazioarteko batzorde zaharren oinordeko urruna. Elkarlanerako lege horrek, defentsa komunaren nahian adierazitakoak, ez du zeregin garrantzitsurik izan arlo federalean. Aitzitik, haranen artean, gaur egun atzo bezala, ikus daiteke eremu zatiezin komunak epaimahaien batzarrek, batzar mistoek, batzuetan (Erronkari-Baretos) jurisdikzio-eskumenekoak direnek, zuzentzen dituztela, bailarako ordezkarien aurrean zin egiten duten polizia batekin ("carnaleurs" zaindariak). Lurralde horietarako, beraz, zuzenbide penal bat dago, araudi administratibo, sanitario eta basoko bat, beren nazionalitatea kontuan hartu gabe. Hala ere, Pirinioetako Batzordearen ordenantzen menpe dagoen Baionako Ituna akordio bakar baten ondorioz mugan zehar mailakatutako egitate juridiko horiek ez al dira gaur egun oraindik bilakaera taxutu zaion amaitu gabeko federalismo horren biziraupena?
C) Autonomia bermatuaren legea. Federazioko kide diren kolektibitateen bizitza juridikoa ziurtatzen du. XX. mendean oreka hautsi egin da, Espainiako lurraldeko haranek bakarrik gorde baitute beren autonomiaren zati bat. Frantziako haranak antzinako "errepublika" gisa mugatuta daude oraindik, eta komunen sindikatuak dira garai bateko independentziaren lekuko bakarrak. Federalismoa ezaugarritzen duten hiru lege horiek praktikara eraman dira gutxi gorabehera, eta, gaur egun ere, horien eraginak bere horretan dirau. Horrela, Pirinioetako euskal haran eta komunetako federazio baten jaiotzaren froga osagarri bat ematen da. Aldi baterako federazio horren izaera menditar eta isolatuak erabat desagertzetik babestu du. Mugaren egungo antolaketa haren azken aztarna da, baina ez interes gutxien duena, ezta bizitasun gutxien duena ere.