Gatazka giroak liskarbide asko izan zituen pizgarri XVII. eta XVIII. mendeen artean. Lehena, Austriar eta Borbon etxeen uniformizazio eta zentralizazio politika erreformatzaileak. Bigarrena, euskal gizartearen barne kontraesanak. Hirugarrena, Gizarte antolamenduaren hierarkizazioa eta mailakatzea. Laugarrena, lurraldeetako zein tokian tokiko erakundeen oligarkizazioa. Baina faktore nagusirik baldin badago gertakari guztietan hori espekulazioa da, jende xehearen bizi baldintzak okertuko dituenak. Askotan esan ohi denaren aurka nekazarien, arrantzaleen edota artisauen ekonomiak merkataratuak zeuden aspalditik. Halere, mendez mende, denbora pasa eta munduko merkatuak konplikatu eta globalizatu ahala, beren egiturak apurka apurka bitartekarien hatzaparretan eroriko dira eta ekoizleek geroz eta eskumen gutxiago izango dute eskaria eta eskaintza legeak menperatzeko eta beren interesetara moldatzeko. Hori izango da, azken batean, beren baldintzak eta egoera zailduko dituena.
Matxinada hitzak matxin hitzan du jatorria, hau da, olagizonen patroia den Done Martinen. Izen horrekin izendatzen zituzten olagizonak eta burdinolekin zerikusia zuten nekazariak. Dena dela, denborarekin hitz horrek edozein gatazka edo liskarra adierazteko erabili ohi da euskaraz. XVI.-XVIII. mende bitartean Euskal Herrian matxinada eta gatazka asko gertatu baziren ere, euskal historiografian bost matxinada nagusiez hitz egiten da oro har: 1631ko gatzarena, 1718ko aduanen ingurukoa, 1755ko haragiarena, 1766ko aleen salerosketa askatasunarena eta 1804ko Zamakolada. Motin eta matxinada gehienetan ezaugarriak errepikatu egin ziren:
- Parte-hartzaileak ez ziren bakarrik behe mailetatik ateratzen.
- Ezinegona areagotu zezakeen esamesa edota berrikuntza batengatik sortu zitezkeen.
- Boteretsuen geldotasunak mugimenduaren sendotasuna bultzatzen zuen.
- Indarkeria hautakorra izaten zen, arau sinbolikoak zein erritualak jarraituz.
- Denbora zen mugimendu hauen etsairik nagusiena, erantzuna eta berrantolaketa bideratzen baitzituen.
- Ordenaren berrezartzea odoltsua izaten zen.
- Hiri-gatazken kasuan arrazoiak gosea, zergak eta oligarkiaren botere-gehiegikeriak izan ziren. Landa-gatazketan, ordea, jaun-erregimenaren sendotzea, nekazarien ohiko eskubideen murrizketa eta Estatuaren zerga-eskaerak.
- Azken batean, nekazari-komunitatearen apurketa eta suntsiketa suposatu zuten.