Arkitektura

Antzokiak. Arkitektura

XVIII. mendearen amaieran nahasi egin ziren palkoak zeuzkaten antzoki barrokoak eta anfiteatrotan eratutako antzoki berriak. Bien artean palkoak hainbat mailatan eratutako antzokia sortu zen. Eredu berri honetan beheko mailak pixka bat inklinatuta egoten ziren. Bertan platea eta patioak gauzatzen ziren eta zirkuluaren edota elipsearen forma izaten zuten, adibidez, hiru zirkulu-laurdeneko, ferra baten edo kanpai baten forma. Horren gainetik beste zenbait maila egoten ziren -bitik bostera-, sakonera gutxi edo gehiagorekin gauzatuak, eta altuera erdian palkoz hornituta. Goialdean, amaiera gisa, galeria zegoen. Espazioaren antolamenduaren inguruan, Europako herrialde batzuetan -Italian, adibidez- bigarren mailako guneak ia estimatzen ez ziren bitartean, arkitekto frantsesek, esaterako, jauregi handietako multzo nagusiak bezalaxe tratatzen zituzten askotan, barruko zein kanpoko konfigurazioan. Atondo ikusgarriak eta eskailera-kaxa txundigarriak eraiki zituzten eta horien eredu bikainak Parisen edo Vienan aurkitu ditzakegu.

Kanpoaldetik ikusita, eraikinari so eginez gero, antzoki gehienek bloke errektangular itxi baten itxura zeukaten. Fatxadako sarrera nagusian, kolomaz eta arkuez osatutako arkupea zuten. Formari dagokionean, eklektizismoak neoklasizismo garaiko hizkuntza klasiko soila ordezkatu zuen. Ereduen arabera, forma oparoak errenazimendua eta barroko garaiko elementu anitzak eta desberdinak bateratzen zituzten. Espainiako testuinguruan, garai horretan antzokien tipologiaren garapenaren inguruan hitz egiteko orduan ezinbestekoa da Benito Bails aipatzea. XVIII. mendea bukatu baino lehen, metodo matematikoen bitartez zehaztuta zeukan Espainian antzokiek nolakoak izan behar zuten, antzezlanak modu egokian ikusi eta entzun ahal izateko. Hainbat erabaki hartu zituen, esterako: elipsea zen forma ideala, gehieneko distantziak neurtu zituen, ikus-angelu egokienak finkatu zituen eta akustikari begira material onena zura omen zen, azkenean hainbeste sute erraztu bazituen ere.

XX. mendean arkitektoen proiektu eta esperimentuak ugaritu egin ziren heinean, antzokiaren tipologian ere agertoki espazialak eta antzoki zentralak azaldu ziren. Eredu horretan ikusleak eta antzezleak leku berean biltzen ziren, guztiak lankide gisa hartuz. Ekintza eremu bakarra sortzea da helburua. Eredu horren adibide garrantzitsuena zera litzateke, Walter Gropius-ek 1926an diseinatu zuen Erabateko Antzokia izeneko proiektua. Hala ere, azken hamarkadetan burututako eraikin gehienetan -Sidneyko Operan adibidez, Jorn Utzon arkitekto daniarraren eraikin liluragarrian- oraindik ere agertoki sakona, palkoak eta ilarak zeuzkaten antzokiak nagusi izan dira, gorteko antzokiaren ondorengoak alegia. Aro garaikideak material berrien erabilera eta forma soilagoak ekarri baditu ere, tipologiaren ezaugarri nagusiak ez dira asko aldatu.