Arkeologia aztarnategiak

San Juan ante Portam Latinam

1985, 1990 eta 1991an eginiko indusketa kanpainen emaitzak honela laburbildu daitezke:

  1. Gaur egunarte Euskal Herrian aurkitu den giza-hezur talde garrantzitsuenaren topaketa da. Gutxienez 289 pertsonenak dira, horietatik 3 jaioberriak, 56. haurrak, 21 gazte eta 209 heldu, talde honen barruan gehienak (%62) gizonezkoak ziren, emakumezkoen %38koen aurrean. Indusketa aurrera eramateko metodoari esker, 80 pertsona baino gehiago bere ehorzketa metodoan grafikoki ezagutu eta errepresentatzeko aukera eman zuen, hala nola 250 hezur-talde, gehienak gorputz-adarrak anatomia loturan. Luzatuta eta erabat makurtuta daudenen (enpaketaturik) gorputzen artean, muturreko posturak izango litzatezkenak, fetu-jarreraren hainbat barietate daude. Zirkunstantzia nagusitzat azpimarratzekoa da gorputz-adarren makurdura.
  2. Ez da nabari gorputzen orientazio konkretu bat ezta hauen antolamendu nagusi bat ere, kokatzeko moduan azpimarratzekoak dira ahoz beherako etzanera, ahoz gorako etzanera, zeharka eta baita bertikalean kokatuak daudenak ere. Buru-hezur askok beheko masailezurra daukate eta indibiduo askoren gorputz-adarren teilakapena ere nabaritu da.
  3. Errekuperatzea lortu den hornidura 410 piezek osatzen dute denera. Zaharberritze prozesuaren ondoren, esku-lan seinalerik ez zeukatenak baztertu eta bi lepokoren 197 dentalia bildu ondoren, eginak izan ziren materialak kontutan edukita hornidura guztira 216 piezek osatzen zutela kontsideratu zen. Silex gaineko piezetan azpimarratzekoa da ia erdia (%46) gezi puntak zirela eta gainontzeko %26 xaflak. Leundutako bi tresna, bi espatula, bost hezurrezko puntzoi eta zeramikazko zati txiki batzuk kenduta, gainontzeko objektuak apaingarriek osatzen zuten, hala nola, harri, lignito eta maskorrezko ale eta zintzilikariak. Azpimarratzekoa da apaingarrien bilduman, basurdeen letaginez eginiko lepokoa.
  4. Gizakienak ez diren hezur arrastoetan azpimarratzekoa da zakur baten (Canis familiaris) buruaren zatia eta bere lehenengo bost lepaornoen arrastoak. Zohikaztegiko (Canis palustris) zakurraren espezimentzat jo daiteke, gaur eguneko txakalen itxura edukiko zuena. Hirugarren lepaornoak ebakidura bat dauka jatorriko antropikoduna eta horrek animaliaren burua mozteko saiakera egon zela adierazten du, azkenean lortuko zena, eskeletoaren kaskezur gaineko beste aztarnarik ez baita aurkitu. Untxi eta erbien arrastoak ere aurkitu dira, hauen historiaurreko izaerak zenbait zalantza ezartzen dituenak, eta zenbait hegazti baita. Zenbait apaingarri eta puntzoietan erabilitako materialarengatik bistakoa da orkatz, ardi edo ahuntz eta basurdeen presentzia ere.
  5. Antropologia fisiko eta paleopatologiako ikerketak amaitu gabe daude baina behaketa asko egin dira paleopatologia arloan batez ere. Esan bezala, orain arte hiru trepanazio mota deskribatu dira, prostatako minbizia eduki zuen gizaki baten arrastoak, gutxienez etzanerako bost kasu inpaktuaren eraginez haustura eduki zutenak, trauma-erako beste lesio batzuk, artrosia, artropatiak, osteomelitisa, anemia ferropenikoa ugalketa adinean zeuden emakumetan, eta abar.
  6. Silexko gezi-puntekin eginiko zaurien taldeak aipamen berezia merezi du. Aipaturiko kasuez gain, 1985eko kanpainan jasoak, beste zortzi kasu identifikatu dira indibiduo ezberdinei modu honetan eragin ziena: lehen orno lunbarra, ezker koxala, eskuineko hemitoraxa, ezkerreko sorbalda-hezurra, garondoa, zortzigarren bizkar-ornoa, eskuineko besaurrea eta zehaztu gabeko bizkar-ornoa. Lau kasutan biziraupen seinaleak daude. Geziaren talka zazpi kasuetan atzetik izan zen eta bi kasuetan aurretik. Gezi-punten beste kasu batzuk ere identifikatu dira leku bigunak ukituko zituztenak eta beraz hezur-arrastoetan ez da inolako arrastorik gelditu.

Beste analisi eta ikerketa batzuk aztarnategiaren deskribapen eta interpretaziorako beharrezkoak ziren datuak eman dituzte.

  1. Datazio absolutuak. 11 lagin bidali dira Isotopes, Uppsala eta Groningenera. Lagin bat bueltan itzuli zen kolageno falta zuelako. Bost lagin ohiko moduan aztertu zituzten eta beste bost AMS prozedura bidez. Ikerketak burutu ondoren SJAPL, K.a. 3.365 eta 3.035 urteen artean kokatzea erabaki zen.

  2. Palinologia. Erabilgarri zeuden laginen emaitzen zutabeak ingurune-aldi bakarra zegoela demostratu dute, Optimo klimatikoaren azken fasea izan zitekeena, Atlantiko-aldia deitua ere izan dena, K.a. 3.500 eta 3.000 urteen artean kokatua.
  3. Aspektu Geotikoak. Aterpea modu naturalean eratu zela adierazteko datu zehatzak eman zituzten, Errioxa aldean ezagutzen diren beste aterpe asko bezalaxe. Ikerketa hauek 40 urmael baino gehiagoren esistentzia posiblearen datu interesgarria eman zuten, inguruan daudenen antzekoak (Carralogroño, Carravalseca, Prao de la Paul...), aztarnategitik metro gutxitara ere honelako urmael baten arrastoak antzeman dira.

SJAPL-en azalpenetara pasa aurretik, testuinguru Arkeologikoari aipamen bat egin behar zaio. 14 km-ko inguruan (plano horizontal batean) San Martin, Alto de la Huesera, Aztiaren Txabola, El Encinal, Los Llanos, Hipogeo de Longar (Nafarroan) bezalako trikuharriak eta Los Husos eta Peña Larga-ko aterpeak daude.