Hortaz, San Martzial Alardea XIX. mendearen erdialdetik aurrera etengabe eraberritu -osagai koreografiko berriak gehitu, beste batzuk baztertu...- den errito konplexu samarraren emaitza da, balio sozialekin batera eboluzionatu duena, komunitatearen "nor den nor" delakoa agertzen duen heinean.
Prozesuan, 1976 mugarritzat har daiteke: ikurrina zeramala-eta, guardia zibilak "soldadu" bat atxilotu ondoren Alardea protesta bide bihurtu zen eta, musikarik gabe eta armak behera. Harrez geroztik, partaidetza handitu zen, kantineren papera, behiala oso kritikatua, goresten hasi zen... 1981ean, orduan ezagutzen zen dokumentazioaren arabera Alarde modernoaren sorreraren mendeurrena zela eta, frankismoaren azken urteetan abiarazitako prozesua areagotu zen, eta herri-nortasunaren sinbolo are nabarmenago agertu zen. Alardeen jatorriari buruzko bertsio "foruzalea" ere orduantxe hedatu zen.
Ordurako Irun demografikoki ikaragarri handitua zen eta Alardearen egitura koreografikoki oso aproposa da jendea integratzeko. Handitze demografikoaren adierazgarri, laurogeiko urteetan bi konpainia berri sortu ziren, auzo berriak sortuta. Gainerakoan, berriz, koreografiaren kristalizazio bat gertatu zen antolakuntzan, uniformeetan, kantineren itxuran, musika tresna eta jo beharreko doinuetan, ordutegi eta ibilbideetan... Ikusleen janzkeran ere, kolore zuri-gorriak, eta gutxixeago beltza, nagusitu ziren. Lagun kopurua 8.000 mila lagunetara hurbiltzean, kantinera ez ezik kopuru mugatua zuten unitateetan hautatua izateko (zaldieria, artilleria, hatxeroak, danborrada...) irizpideak zorroztu eta praktikan eliterako joera nozitu zen.