Kontzeptua

Hizkuntza Ofiziala

Ipar Euskal Herrian euskara ez da ofiziala; soilik frantsesa da ofiziala (1992ko ekainaren 25eko "92-554 zki.dun Loi constitutionnelle" indarrean sartzen den unetik; izan ere, aipatu Legeak, 1958ko urriaren 4ko Konstituzioko 2 art.ari ondoko xedapena gehitzen dio: "La langue de la République est le français"). Halere, aipatu beharra dago, frantziar Konstituzioan, lehen aldiz, 2008ko uztailaren 23ko "2008-724 zki.dun Loi constitutionnelle"k, 75.1 artikulu berria gehitzen diola testuari, zera xedatuz: "Les langues régionales appartiennent au patrimoine de la France".

Zeintzuk dira bada, Ipar Euskal Herrian euskaldun bati aitortzen zaizkion hizkuntza-eskubideak? Honetara, lehenik eta behin aipatu behar dugun Legea, irakaskuntza arlokokoa da; hots, 1975 eko uztailaren 11ko 75-620 zki.duna da (Loi Habi). Aipatu Legeak hezkuntza arautzen du, bere 12 art.an zera xedatuz: "Un enseignement des langues et des cultures régionales peut être dispensé tout au long de la scolarité". Hortaz, xedapen honetan oinarrituz, beti ere borondate printzipioari jarraiki, irakaskuntza publikoaren eremuan euskara eta euskaraz irakats daiteke. Hain zuzen, 1995eko apirilaren 7ko 95-086 zki.dun Zirkularrak, Frantziako hizkuntzen ondarea babestearren, honakoa ezartzen du:

""Chaque enseignant, lorsque les activités de la classe s'y prêteront, fera découvrir à ses élèves les richesses du patrimoine culturel et linguistique, il les amènera à appréhender le fait régional non comme une opposition entre des particularismes locaux, mais comme une composante de la culture nationale"."

Era honetan beraz, astean hiru ordutan zehar, euskaraz irakastea baimentzen da (Ipar Euskal Herriko ikaslegoaren %11ak egiten duena), baita hezkuntza elebiduna jasotzea ere, gurasoek hala eskatuz gero (%11). Irakaskuntza publikotik at, Seaskak burutzen duen euskarazko irakaskuntza topa dezakegu (%5). Irakaskuntza hori ordea, ofizialki pribatuak diren eskoletan gauzatzen da. Hain zuzen, eskola pribatu hauek frantziar Estatuari elkartuta daude eta hitzarmenen baten bitartez onartzen zaie euren berezitasuna.

Administrazio publikoaren esparruan ordea, euskarak ez du inongo errekonozimendu ofizialik. Aitzitik, udal-organoetan euskara erabil daiteke eta funtzionarioek bizilagunekiko harremanetan erabil dezakete; jakina, ez eskubide bezala, baizik eta erabilera soil edo ohiturazkoa bailitzan. Halaber, ugariak dira Frantzian euskaraz agertzen diren horma-irudiak, argibideak edo herri-deiturak. Baina hauek guztiak ez dira agertzen eskubide baten adierazpen juridiko bezala; egitez, hizkuntza bat bizirik dagoenaren adierazle bezala baizik. Honetara, gogora ekarri behar dugu 1994ko abuztuaren 4ko Legea (Loi Toubon), frantsesaren erabilera arautzen duena hala erakunde ororen esparruan nola publizitate-esparruan, zera xedatuz: "Les dispositions de la présente loi s'appliquent sans préjudice de la législation et de la réglementation relatives aux langues régionales de France et ne s'opposent pas à leur usage".

Justizia-Administrazioaren eremuan ostera, ez dago, frantsesa hizkuntza ofizialtzat bereziki jotzen duen testu berririk. Horregatik, aipamen egiten zaio tradizionalki indarrean den 1539ko Villers-Cotterêteko Ordenantzari; izan ere, bere 110 art.an xedatzen du: "Nous voulons d'ores en avant que tous arrets ... et autres quelconques actes de justice ... soient prononcez, enregistrez et délivrez aux parties en langage maternel françois et non autrement".

Hedabideetan, 1982ko uztailaren 29ko Legeak, ikus-entzuneko arloa arautzen duenak, bi ondorio garrantzitsu izan zituen erregio-hizkuntzei zegokienez. Alde batetik, irrati eta telebista zerbitzu publikoei esleitzen zien erregio-hizkuntzetako zein kulturetako adierazpenak bermatzeko zeregina (5 art.); horrek, astean zehar zenbait ordutan, aipatu hizkuntzetan saioak egitea ekarri du. Bestetik, Frantziar Estatuak irrati-difusio pribatuaren arloan zeukan monopolioa apurtu zuen eta ondorioz, Ipar Euskal Herrian Gure Irratia, Irulegiko Irratia edo Zuberoko Boza bezalako euskarazko irratiak sortu ziren.

Gainerakoan, dakigun bezala, Frantzian euskararen alde juridikoki egin den ahaleginik handiena (baita gainerako erregio-hizkuntzen mesedetan ere), Hizkuntza Erregionalen edo Gutxituen Europako Kartarekin izan zen. Hain zuzen, 1999ko maiatzaren 7an, Frantziak, Kartako III. ataleko 98 proposamenetatik 39 sinatzeko hitza eman zuen. Alabaina, Frantziako "Conseil Constitutionnel"ek edo Konstituzio Auzitegiak, berehala, 99-412 zki.dun Erabakia hartu zuen 1999ko ekainaren 15ean. Erabaki horretan Frantziako "Conseil Constitutionnel"ek zera ulertzen zuen: Kartak Errepublikaren zati ezintasun printzipioa urratzen zuela, baita legearen aurreko berdintasuna nahiz frantziar herriaren batasuna ere. Orobat, Frantziako erakundeen hizkuntza ofizial bakarra frantsesa dela deklaratzen duen frantziar Konstituzioko xedapena urratzen zuela ulertzen zuen Konstituzio Auzitegiak. Hortaz, Kartaren berrespen prozesua guztiz geratuta dago.

Zehazki, Frantziako "Conseil Constitutionnel"ek, irmotasunez, Karta konstituzio kontrakotzat jotzen zuen, zera adieraziz:

""confère des droits spécifiques à des "groupes" de locuteurs de langues régionales ou minoritaires, à l'intérieur de "territoires" dans lesquels ces langues sont pratiquées, porte atteinte aux principes constitutionnels d'indivisibilité de la République, d'égalité devant la loi et d'unicité du peuple français; considérant que ces dispositions sont également contraires au premier alinéa de l'article 2 de la Constitution en ce qu'elles tendent à reconnaître un droit à pratiquer une langue autre que le français non seulement dans la "vie privée" mais également dans la "vie publique", à laquelle la Charte rattache la justice et les autorités administratives et services publics"".

Gerora, une hartan Lehen Ministro zen Lionel Jospinek, Errepublikako Presidente zenari, Jacques Chiraci, Konstituzioa aldatzea proposatu zion, Karta berretsi ahal izateko. Prozesuak ordea, ez du aurrera egin. Eta azken berri bezala, aipatu beharra dago, 2008ko uztailean, Konstituzioaren aldaketa burutu dela eta ondorioz, lehen aldiz, erregio-hizkuntzak Frantziako ondare gisa babesten direla. Horrenbestez, Konstituzioaren ikuspuntutik, Karta sinatzea ekar al dezake horrek? Badirudi oraindik ezinezkoa dela, bai "Conseil Constitutionnel"en argudioak aintzat hartzen baditugu, baita egun Frantziako Errepublikako Presidente den Sarkozyk, 2007ko martxoaren 9an, Caenen eginiko adierazpenak gogoan baditugu ere; hain zuzen, zera esaten baitzuen:

""Si je suis élu, je ne serai pas favorable à la Charte européenne des langues régionales, non pas parce que je conteste les langues régionales, qu'au contraire je veux soutenir et développer, mais parce que je ne veux pas que demain un juge européen ayant une expérience historique du problème des minorités différente de la nôtre puisse décider qu'une langue régionale doit être considérée comme langue de la République au même titre que le français. Car au-delà de la lettre des textes il y a la dynamique des interprétations et des jurisprudences, qui peut aller très loin. J'ai la conviction qu'en France, terre de liberté, aucune minorité n'est opprimée et qu'il n'est donc pas nécessaire de donner à des juges européens le droit de se prononcer sur un sujet qui est consubstantiel à notre pacte national et n'a absolument rien à voir avec la construction de l'Europe"".

Nolanahi ere, azken datu bezala, aipatu gura genuke, "Conseil Constitutionnel"ek adibidez, ez duela arazo juridikorik ikusi 2004ko otsailaren 27ko 2004-192 zki.dun Lege Organikoaren 57 art. konstituzioaren kontrakotzat jotzeko. Lege honek frantziar Polinesiako autonomia estatutua onartzen du. Eta zehazki, aipatu artikuluak zera xedatzen du, hitzez hitz:

"Le français est la langue officielle de la Polynésie française. Son usage s'impose aux personnes morales de droit public et aux personnes de droit privé dans l'exercice d'une mission de service public ainsi qu'aux usagers dans leurs relations avec les administrations et services publics.

La langue tahitienne est un élément fondamental de l'identité culturelle : ciment de cohésion sociale, moyen de communication quotidien, elle est reconnue et doit être préservée, de même que les autres langues polynésiennes, aux côtés de la langue de la République, afin de garantir la diversité culturelle qui fait la richesse de la Polynésie française. Le français, le tahitien, le marquisien, le paumotu et le mangarevien sont les langues de la Polynésie française. Les personnes physiques et morales de droit privé en usent librement dans leurs actes et conventions; ceux-ci n'encourent aucune nullité au motif qu'ils ne sont pas rédigés dans la langue officielle.

La langue tahitienne est une matière enseignée dans le cadre de l'horaire normal des écoles maternelles et primaires, dans les établissements du second degré et dans les établissements d'enseignement supérieur. Sur décision de l'assemblée de la Polynésie française, la langue tahitienne peut être remplacée dans certaines écoles ou établissements par l'une des autres langues polynésiennes. L'étude et la pédagogie de la langue et de la culture tahitiennes sont enseignées dans les établissements de formation des personnels enseignants".